۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
دیوان کاتبی نیشابوری (ترشیزی): تفاوت میان نسخه‌ها
لینک درون متنی
جز (جایگزینی متن - ' ،' به '،') |
(لینک درون متنی) |
||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''دیوان کاتبی نیشابوری (ترشیزی)'''، مجموعه غزلیات محمد بن عبدالله کاتبی نیشابوری (ترشیزی)، شاعر نیمه اول قرن نهم هجری است که در زمان خود سرآمد شعرا بوده است. این دیوان توسط تقی وحیدیان کامیار، سعید خومحمدی خیرآبادی و مجتبی جوادینیا تصحیح شده است. مقدمه تحقیقی اثر نیز به قلم تقی وحیدیان کامیار نوشته شده است. | '''دیوان کاتبی نیشابوری (ترشیزی)'''، مجموعه غزلیات [[کانبي ترشيزي، محمد بن عبدالله|محمد بن عبدالله کاتبی نیشابوری (ترشیزی)]]، شاعر نیمه اول قرن نهم هجری است که در زمان خود سرآمد شعرا بوده است. این دیوان توسط تقی وحیدیان کامیار، سعید خومحمدی خیرآبادی و مجتبی جوادینیا تصحیح شده است. مقدمه تحقیقی اثر نیز به قلم تقی وحیدیان کامیار نوشته شده است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
تـاکنون از کاتبی یک دیوان و خمسه، یـعنی پنـج مثنوی بـه عـهد مـا رسیده است که همه این اشـعار، کـلیات شاعر را تشکیل میدهد. دیوان کاتبی، حاوی اشعاری در قالبهای مختلف قصیده، غزل، قـطعه، مـعما و فردیات میباشد و عدد ابیات آن با تـوجه به نسخهای که در کـتابخانه دانـشگاه استانبول وجود دارد و مورد تحقیق و بـررسی قرار گرفته، 5846 بیت است<ref>ر.ک: بیلگن، عبدالسلام، ص67</ref>؛ اما در این کتاب تنها بخش غزلیات دیوان کاتبی ارائه شده است. | تـاکنون از کاتبی یک دیوان و خمسه، یـعنی پنـج مثنوی بـه عـهد مـا رسیده است که همه این اشـعار، کـلیات شاعر را تشکیل میدهد. دیوان کاتبی، حاوی اشعاری در قالبهای مختلف قصیده، غزل، قـطعه، مـعما و فردیات میباشد و عدد ابیات آن با تـوجه به نسخهای که در کـتابخانه دانـشگاه استانبول وجود دارد و مورد تحقیق و بـررسی قرار گرفته، 5846 بیت است<ref>ر.ک: بیلگن، عبدالسلام، ص67</ref>؛ اما در این کتاب تنها بخش غزلیات دیوان کاتبی ارائه شده است. | ||
کتاب با ذکر شرح حال شاعر آغاز شده است. پس از آن ویژگیهای شعر کاتبی مورد بررسی قرار گرفته است. کاتبی در نیمه دوم قرن هشتم به دنیا آمد و در نیمه اول قرن نهم درگذشته است. دکتر صفا در کتاب تاریخ ادبیات، ضمن بحث از نابسامانی نثر و شعر و کممایگی پارسیگویان این دوره مینویسد: «از مسائل دیگری که مسلماً در سستی زبان فارسی در آثار ادبی این دوران مؤثر افتاده آن است که استادان زبان فارسی که میبایست مربی شاعران و نویسندگان جدید باشند، بهتدریج از میان رفتند و در نتیجه کار شعر و نثر به دست کسانی افتاد که بهره آنان از فنون ادب کم بود»<ref>ر.ک: مقدمه، ص11</ref>. | کتاب با ذکر شرح حال شاعر آغاز شده است. پس از آن ویژگیهای شعر کاتبی مورد بررسی قرار گرفته است. کاتبی در نیمه دوم قرن هشتم به دنیا آمد و در نیمه اول قرن نهم درگذشته است. [[صفا، ذبیح‌الله|دکتر صفا]] در کتاب تاریخ ادبیات، ضمن بحث از نابسامانی نثر و شعر و کممایگی پارسیگویان این دوره مینویسد: «از مسائل دیگری که مسلماً در سستی زبان فارسی در آثار ادبی این دوران مؤثر افتاده آن است که استادان زبان فارسی که میبایست مربی شاعران و نویسندگان جدید باشند، بهتدریج از میان رفتند و در نتیجه کار شعر و نثر به دست کسانی افتاد که بهره آنان از فنون ادب کم بود»<ref>ر.ک: مقدمه، ص11</ref>. | ||
بههرحال در این دوران که شعر فارسی در دست کممایگان نهتنها اعتلا نیافت، بلکه به ضعف و تقلید گرایید، تنها کاتبی نیشابوری بود که گرد تقلید نگشت و ابداعات ذهن خود را در قالب غزل ادامه داد. غزلیاتی که به گفته دکتر صفا لطیف و آبدار است و با تکیه بر معانی بلند عارفانه و تازگیهای مضامین عاشقانه، حقاً بسیار دلانگیز و ماهرانهتر از همه انواع سخن اوست<ref>ر.ک: همان، ص12-11</ref>. | بههرحال در این دوران که شعر فارسی در دست کممایگان نهتنها اعتلا نیافت، بلکه به ضعف و تقلید گرایید، تنها کاتبی نیشابوری بود که گرد تقلید نگشت و ابداعات ذهن خود را در قالب غزل ادامه داد. غزلیاتی که به گفته دکتر صفا لطیف و آبدار است و با تکیه بر معانی بلند عارفانه و تازگیهای مضامین عاشقانه، حقاً بسیار دلانگیز و ماهرانهتر از همه انواع سخن اوست<ref>ر.ک: همان، ص12-11</ref>. | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
در بین نسخههای خطی کتاب، نسخه مرحوم فرخ، اصل قرار گرفته و اختلافهای سایر نسخه‌ها با نسخه اصلی در ذیل هر غزل آورده شده است. قابل اعتمادترین نسخه پس از نسخه فرخ، نسخه ملک است که از نظر ترتیب غزلها بسیار به نسخه فرخ نزدیک است و هرگاه غزلی در نسخه اساس نبوده، از روی نسخه ملک نوشته شده است؛ بهعنوان مثال غزل شماره 71 با مطلع: | در بین نسخههای خطی کتاب، نسخه مرحوم فرخ، اصل قرار گرفته و اختلافهای سایر نسخه‌ها با نسخه اصلی در ذیل هر غزل آورده شده است. قابل اعتمادترین نسخه پس از نسخه فرخ، نسخه ملک است که از نظر ترتیب غزلها بسیار به نسخه فرخ نزدیک است و هرگاه غزلی در نسخه اساس نبوده، از روی نسخه ملک نوشته شده است؛ بهعنوان مثال غزل شماره 71 با مطلع: | ||
'''تو آن گلی که تو را صد هزار دستان است زباغ عارض تو هر گلی گلستان است'''، | '''تو آن گلی که تو را صد هزار دستان است زباغ عارض تو هر گلی گلستان است'''، | ||
در نسخه اساس نبوده و برای تکمیل تعداد غزلها از روی نسخه ملک نوشته شده است. از نمونههای دیگر چنین مواردی میتوان از افتادگی کلمه یا کلماتی در نسخه اساس یاد کرد که گاه حتی به وزن شعر هم خدشه وارد میکند. در اینگونه موارد بهترین ضبط مصراع یا کلمه از روی نسخه ملک یا نسخههای دیگر نوشته شده است<ref>ر.ک: همان، ص15</ref>. | در نسخه اساس نبوده و برای تکمیل تعداد غزلها از روی نسخه ملک نوشته شده است. از نمونههای دیگر چنین مواردی میتوان از افتادگی کلمه یا کلماتی در نسخه اساس یاد کرد که گاه حتی به وزن شعر هم خدشه وارد میکند. در اینگونه موارد بهترین ضبط مصراع یا کلمه از روی نسخه ملک یا نسخههای دیگر نوشته شده است<ref>ر.ک: همان، ص15</ref>. | ||
| خط ۴۷: | خط ۴۹: | ||
هنروری کاتبی نهتنها در قصاید و مثنویهای وی متجلی است، که در وادی غزل نیز مورد توجه شاعران همروزگار و پس از خود شده است. غزلیات او به رسم غزلگویان زمانهاش، چون شیخ کمال خجندی، بیشتر شش و هفت بیتی است و در سادگی به زبان اهل کوی و برزن میماند؛ در قطعهای میگوید: | هنروری کاتبی نهتنها در قصاید و مثنویهای وی متجلی است، که در وادی غزل نیز مورد توجه شاعران همروزگار و پس از خود شده است. غزلیات او به رسم غزلگویان زمانهاش، چون شیخ کمال خجندی، بیشتر شش و هفت بیتی است و در سادگی به زبان اهل کوی و برزن میماند؛ در قطعهای میگوید: | ||
'''جهتی هست که اکثر غزلم شش بیت است بشنو این معنی و جز فرد جهان مشمارم'''؛ | '''جهتی هست که اکثر غزلم شش بیت است بشنو این معنی و جز فرد جهان مشمارم'''؛ | ||
'''پنج نیست مرا رسم ولی شش اولی تا بدانند که در شعر یکی دینارم'''<ref>ر.ک: حیدری یساولی، علی، ص137</ref>. | '''پنج نیست مرا رسم ولی شش اولی تا بدانند که در شعر یکی دینارم'''<ref>ر.ک: حیدری یساولی، علی، ص137</ref>. | ||
غزلهای کاتبی با این ابیات در پشیمانی از گناه و امید به رحمت و بخشش الهی آغاز شده است: | غزلهای کاتبی با این ابیات در پشیمانی از گناه و امید به رحمت و بخشش الهی آغاز شده است: | ||
'''آفاق پر صداست زکوه گناه ما کوه گناه چند بود سنگر راه ما'''؛ | '''آفاق پر صداست زکوه گناه ما کوه گناه چند بود سنگر راه ما'''؛ | ||
'''بودیم همچو نافه همه عمر در ختا موی سفید بین و درون سیاه ما'''. | '''بودیم همچو نافه همه عمر در ختا موی سفید بین و درون سیاه ما'''. | ||
| خط ۶۰: | خط ۶۶: | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
<references/> | <references /> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||