پرش به محتوا

الصيدنة في الطب (مظفرزاده): تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - 'ه‏ها' به 'ه‏‌ها'
جز (جایگزینی متن - 'مى‏شود' به 'مى‏‌شود')
جز (جایگزینی متن - 'ه‏ها' به 'ه‏‌ها')
خط ۵۴: خط ۵۴:
سپس ابراز امیدواری کرده است که: «إن‌شاءالله، یکى از جوانان آشنا به زبان روسى بتواند دست‏کم این مقدمه نفیس را به زبان فارسى ترجمه کند»<ref>ر.ک: همان، ص‌10</ref>.
سپس ابراز امیدواری کرده است که: «إن‌شاءالله، یکى از جوانان آشنا به زبان روسى بتواند دست‏کم این مقدمه نفیس را به زبان فارسى ترجمه کند»<ref>ر.ک: همان، ص‌10</ref>.
   
   
این اثر بیرونى با کتاب‏هاى راهنماى معمولى در داروشناسى مانند مقاله دوم «قانون علم طب» [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]] (980-‌1037) تفاوت اساسى دارد. در آن به تعریف منبع دارویى توجه اساسى شده است، نه به اطلاعات درباره خواص و تأثیرات آن؛ به این معنى که منبع دارویى چگونه به‏ نظر مى‏‌رسد، نشانه‏‌هاى خلوص، مرغوبیت و نظایر آنها کدام است؛ وانگهى بیرونى به نام منبع دارویى در زبان‏ها و گویش‏هاى گوناگون اهمیت زیادى مى‏داد؛ زیرا در نوشته‏هاى پزشکى و دیگر علوم آن زمان، نام داروها به دیگر زبان‏ها آن‌چنان فراوان بود که همه پزشکان و داروشناسان اهمیت واقعى آنها را نمى‏دانستند. این مسئله هنگامى که یک دارو در هرجایى یک نام داشت و برعکس یک نام را به چیزهاى گوناگون داده بودند، باز هم پیچیده‏‌تر مى‏‌شد که اغلب به سوء تفاهم‏هاى جدى مى‌‏انجامید<ref>پیشگفتار مترجم روسی، ص‌12</ref>.
این اثر بیرونى با کتاب‏هاى راهنماى معمولى در داروشناسى مانند مقاله دوم «قانون علم طب» [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]] (980-‌1037) تفاوت اساسى دارد. در آن به تعریف منبع دارویى توجه اساسى شده است، نه به اطلاعات درباره خواص و تأثیرات آن؛ به این معنى که منبع دارویى چگونه به‏ نظر مى‏‌رسد، نشانه‏‌هاى خلوص، مرغوبیت و نظایر آنها کدام است؛ وانگهى بیرونى به نام منبع دارویى در زبان‏ها و گویش‏هاى گوناگون اهمیت زیادى مى‏داد؛ زیرا در نوشته‏‌هاى پزشکى و دیگر علوم آن زمان، نام داروها به دیگر زبان‏ها آن‌چنان فراوان بود که همه پزشکان و داروشناسان اهمیت واقعى آنها را نمى‏دانستند. این مسئله هنگامى که یک دارو در هرجایى یک نام داشت و برعکس یک نام را به چیزهاى گوناگون داده بودند، باز هم پیچیده‏‌تر مى‏‌شد که اغلب به سوء تفاهم‏هاى جدى مى‌‏انجامید<ref>پیشگفتار مترجم روسی، ص‌12</ref>.
   
   
بیرونى با درک اهمیت زیاد این مسئله، حدود 4500 نام گیاه، حیوان، ماده معدنى و فراورده‏هاى آنها را به زبان‏هاى عربى، یونانى، سریانى، هندى، فارسى، خوارزمى، سغدى، ترکى و جز اینها گرد آورده و توضیح داده است و بدین ‏ترتیب گام جدیدى در راه تنظیم و ترتیب اصطلاحات دارویى زمان خود برداشته است. این نام‏هاى مترادف براى پژوهشگران امروزى نیز اهمیت دارد و تعریف دقیق بسیارى از گیاهان دارویى و دیگر مواد را امکان‌‏پذیر مى‏سازد. شایان توجه است که بیرونى در بسیارى از موارد به نام‏هاى محلى داروهایى اشاره مى‌کند که در میان ساکنان نواحى و حتى شهرهاى آسیاى میانه، افغانستان، ایران و هندوستان رواج داشته است. بر پایه آنها مى‏‌توان از تنوع وسایل درمان تولیدشده و کاربردى آن زمان در این سرزمین‏ها آگاه شد. افزون ‏بر آن، بخشى از این نام‏ها براى متخصصان تاریخ و گویش‌شناسان زبان‏هاى ایرانى، هندى و جز اینها نیز جالب است<ref>همان، ص‌13-12</ref>.
بیرونى با درک اهمیت زیاد این مسئله، حدود 4500 نام گیاه، حیوان، ماده معدنى و فراورده‏‌هاى آنها را به زبان‏هاى عربى، یونانى، سریانى، هندى، فارسى، خوارزمى، سغدى، ترکى و جز اینها گرد آورده و توضیح داده است و بدین ‏ترتیب گام جدیدى در راه تنظیم و ترتیب اصطلاحات دارویى زمان خود برداشته است. این نام‏هاى مترادف براى پژوهشگران امروزى نیز اهمیت دارد و تعریف دقیق بسیارى از گیاهان دارویى و دیگر مواد را امکان‌‏پذیر مى‏سازد. شایان توجه است که بیرونى در بسیارى از موارد به نام‏هاى محلى داروهایى اشاره مى‌کند که در میان ساکنان نواحى و حتى شهرهاى آسیاى میانه، افغانستان، ایران و هندوستان رواج داشته است. بر پایه آنها مى‏‌توان از تنوع وسایل درمان تولیدشده و کاربردى آن زمان در این سرزمین‏ها آگاه شد. افزون ‏بر آن، بخشى از این نام‏ها براى متخصصان تاریخ و گویش‌شناسان زبان‏هاى ایرانى، هندى و جز اینها نیز جالب است<ref>همان، ص‌13-12</ref>.
   
   
بیرونى براى نوشتن صیدنه از آثار پرشمارى که در طول حدود پانصد سال دانشمندان سرزمین‏هاى گوناگون شرق و غرب پدید آورده بودند، استفاده کرده است. شمار مؤلفانى که در صیدنه از آنها نام برده شده است به دویست‌وپنجاه مى‏‌رسد که در میان آنها طبیعى‏‌دانان، فیلسوفان، مورخان، جغرافیادانان، زبان‏شناسان، شاعران و جهانگردان در کنار پزشکان دیده مى‏‌شوند. بسیارى از آنها مشهور نیستند یا فقط به نام شهرت دارند و آثارشان به‏‌جا نمانده است. به همین جهت نقل‏هایى از چنین منابع و اطلاعاتى درباره مؤلفان آنها از دیدگاه تاریخ علم و فرهنگ ملت‏هاى شرق در سده‌‏هاى میانه بسیار جالب است. اطلاعات بیرونى درباره نقاط جغرافیایى که این یا آن ماده خام دارویى از آنجا نشأت گرفته نیز ارزشمند است. تمام اینها حاکى از آن است که با اثرى بسیار مهم سروکار داریم که امکان مى‏‌دهد تا سهم دانشمند بزرگ خوارزمى را نه‌تنها در داروشناسى، بلکه در دیگر رشته‏‌هاى دانش روشن سازیم<ref>همان، ص‌13</ref>.
بیرونى براى نوشتن صیدنه از آثار پرشمارى که در طول حدود پانصد سال دانشمندان سرزمین‏هاى گوناگون شرق و غرب پدید آورده بودند، استفاده کرده است. شمار مؤلفانى که در صیدنه از آنها نام برده شده است به دویست‌وپنجاه مى‏‌رسد که در میان آنها طبیعى‏‌دانان، فیلسوفان، مورخان، جغرافیادانان، زبان‏شناسان، شاعران و جهانگردان در کنار پزشکان دیده مى‏‌شوند. بسیارى از آنها مشهور نیستند یا فقط به نام شهرت دارند و آثارشان به‏‌جا نمانده است. به همین جهت نقل‏هایى از چنین منابع و اطلاعاتى درباره مؤلفان آنها از دیدگاه تاریخ علم و فرهنگ ملت‏هاى شرق در سده‌‏هاى میانه بسیار جالب است. اطلاعات بیرونى درباره نقاط جغرافیایى که این یا آن ماده خام دارویى از آنجا نشأت گرفته نیز ارزشمند است. تمام اینها حاکى از آن است که با اثرى بسیار مهم سروکار داریم که امکان مى‏‌دهد تا سهم دانشمند بزرگ خوارزمى را نه‌تنها در داروشناسى، بلکه در دیگر رشته‏‌هاى دانش روشن سازیم<ref>همان، ص‌13</ref>.
   
   
صیدنه شامل داروشناسى و پیشگفتار مفصلى است. در آن هر ماده دارویى با عنوان جداگانه‏‌اى توصیف مى‏‌شود. پیشگفتار به‏‌نوبه خود شامل مقدمه و پنج فصل است. بیرونى در مقدمه، تعریفى از اصطلاح «صیدنه» (داروشناسى) و «صیدنانى» (داروشناس، داروگر) به دست مى‏دهد، از مسائل و وظایف این علم سخن مى‌گوید و جاى آن را بین‏ رشته‏هاى پزشکى معین مى‌‏کند<ref>همان، ص‌19</ref>.
صیدنه شامل داروشناسى و پیشگفتار مفصلى است. در آن هر ماده دارویى با عنوان جداگانه‏‌اى توصیف مى‏‌شود. پیشگفتار به‏‌نوبه خود شامل مقدمه و پنج فصل است. بیرونى در مقدمه، تعریفى از اصطلاح «صیدنه» (داروشناسى) و «صیدنانى» (داروشناس، داروگر) به دست مى‏دهد، از مسائل و وظایف این علم سخن مى‌گوید و جاى آن را بین‏ رشته‏‌هاى پزشکى معین مى‌‏کند<ref>همان، ص‌19</ref>.
   
   
در فصل یکم پیشگفتار، این حکم پیش کشیده شده که حرف «چ» هندى، پارسى و ترکى بر اثر تعریب به «ص» تبدیل مى‏‌شود و براى اثبات آن نیز یک سلسله مثال ذکر شده است. سپس گفته مى‌‏شود که «صیدنانى» از تعریب «چندنانى» (تاجر چوب صندل) که به‌نوبه خود از چندن هندى (درخت صندل) گرفته شده، به وجود آمده است.
در فصل یکم پیشگفتار، این حکم پیش کشیده شده که حرف «چ» هندى، پارسى و ترکى بر اثر تعریب به «ص» تبدیل مى‏‌شود و براى اثبات آن نیز یک سلسله مثال ذکر شده است. سپس گفته مى‌‏شود که «صیدنانى» از تعریب «چندنانى» (تاجر چوب صندل) که به‌نوبه خود از چندن هندى (درخت صندل) گرفته شده، به وجود آمده است.
خط ۷۰: خط ۷۰:
بیرونى در فصل چهارم رابطه خویش را با زبان‏هاى عربى و فارسى بیان مى‌‏کند. او که زبان مادرى خویش را خوارزمى مى‏نامد، خود را در هریک از زبان‏هاى عربى و فارسى تازه‏وارد مى‏داند. لکن به عقیده وى، فقط زبان عربى براى مقاصد علمى مناسب است و زبان فارسى تنها «براى داستان‏هاى خسروانى و قصه‌‏هاى شب» به درد مى‏‌خورد.
بیرونى در فصل چهارم رابطه خویش را با زبان‏هاى عربى و فارسى بیان مى‌‏کند. او که زبان مادرى خویش را خوارزمى مى‏نامد، خود را در هریک از زبان‏هاى عربى و فارسى تازه‏وارد مى‏داند. لکن به عقیده وى، فقط زبان عربى براى مقاصد علمى مناسب است و زبان فارسى تنها «براى داستان‏هاى خسروانى و قصه‌‏هاى شب» به درد مى‏‌خورد.


از آخرین فصل، یعنى فصل پنجم پیشگفتار درمى‏یابیم، همان گونه که پیش از این گفته شد، که بیرونى در دوران جوانى به نام‏هاى یونانى گیاهان علاقه‌‏مند بوده است. او مى‏‌نویسد که در آن سال‏ها یک یونانى در خوارزم زندگى مى‏کرد و نام گیاهان را به یونانى از او مى‏پرسید و یادداشت مى‏‌کرد (احتمالا به خط عربى). بیرونى در این مورد از نارسایى خط عربى سخن مى‌گوید که نقل صحیح واژه‏هاى غیر عرب به کمک آن همیشه امکان‏پذیر نیست. نیز به لغزش‏هاى مترجم‏هاى عربى آثار مؤلفان یونانى و وضع بد دست‏نویس‏ها اشاره مى‌‏کند. بیرونى در ضمن برخى از منابع را که در نوشتن صیدنه از آنها استفاده کرده، نام مى‏برد.
از آخرین فصل، یعنى فصل پنجم پیشگفتار درمى‏یابیم، همان گونه که پیش از این گفته شد، که بیرونى در دوران جوانى به نام‏هاى یونانى گیاهان علاقه‌‏مند بوده است. او مى‏‌نویسد که در آن سال‏ها یک یونانى در خوارزم زندگى مى‏کرد و نام گیاهان را به یونانى از او مى‏پرسید و یادداشت مى‏‌کرد (احتمالا به خط عربى). بیرونى در این مورد از نارسایى خط عربى سخن مى‌گوید که نقل صحیح واژه‏‌هاى غیر عرب به کمک آن همیشه امکان‏پذیر نیست. نیز به لغزش‏هاى مترجم‏هاى عربى آثار مؤلفان یونانى و وضع بد دست‏نویس‏ها اشاره مى‌‏کند. بیرونى در ضمن برخى از منابع را که در نوشتن صیدنه از آنها استفاده کرده، نام مى‏برد.


بیرونى در همین فصل مخصوصا قید مى‌کند که در کتاب خود معمولاً به خواص داروها اشاره نخواهد کرد و در پایان، اصول ترتیب الفبایى نام مواد دارویى را در صیدنه خود توضیح مى‏دهد<ref>همان، ص‌21-19</ref>.
بیرونى در همین فصل مخصوصا قید مى‌کند که در کتاب خود معمولاً به خواص داروها اشاره نخواهد کرد و در پایان، اصول ترتیب الفبایى نام مواد دارویى را در صیدنه خود توضیح مى‏دهد<ref>همان، ص‌21-19</ref>.
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش