قصه حی بن یقظان و قصه سلامان و ابسال: تفاوت میان نسخه‌ها

نویسنده کتاب در مقدمه‎، سیر آشنایی با قصه حی بن یقظان و تحقیقات خود در این زمینه را به‎تفصیل توضیح داده است. در بخشی از این نوشتار چنین می‎خوانیم: «در دوران دانشجویى با مطالعه کتاب جامى‏، تألیف مرحوم على‎اصغر حکمت، مثنوى سلامان و ابسال جامى را، که دومین مثنوى هفت اورنگ اوست، شناختم. در آن کتاب با اشاره به اصل قصه در کتاب اشارات ابوعلى سینا و شرح خواجه نصیر، این قصه به‎اختصار نقل شده و در حواشى از ترجمه انگلیسى آن به قلم فیتز جرالد، نیز از ترجمه حنین بن اسحاق از یونانى، نام برده و ابیاتى از مثنوى جامى برگزیده و در متن کتاب آورده است. همچنین اسرار حکمة المشرقیه در حالات حى بن یقظان از ابن طفیل اندلسى جزء مآخذ قابل مطالعه آمده و به سلامان و ابسال، با تصحیح و مقدمه مرحوم غلامرضا رشید یاسمى، نیز اشاره کرده است»<ref>ر.ک: همان، ص7</ref>.

«حىّ بن یقظان»، یعنى «زنده پسر بیدار». هر دو کلمه، صفت به‎جاى موصوف است که اضافه بنوّت یافته؛ به این جهت مرحوم استاد فروزانفر در ترجمه حىّ بن یقظان ابن طفیل، به قاعده زبان فارسى که نام پسر به پدر اضافه مى‏شود، آن را «زنده بیدار» ترجمه کرده است. این قصّه تمثیلى عرفانى است و به گفته بعضى، غموض و پیچیدگى و رمز دارد. قصه را نخستین بار فیلسوف بزرگ، ابوعلى سینا، هنگامى که در قلعه فردجان از قریه‏هاى همدان محبوس بود، نوشت<ref>ر.ک: همان</ref>.

شیخ شهاب‎الدین یحیى بن حبش بن امیرک سهروردى، معروف به شیخ اشراق (مقتول به سال 587ق)، رساله‏اى به عربى دارد به نام «قصة الغربة الغربية» که چنان‎که خود می‎گوید، پس از خواندن قصه حىّ بن یقظان و سلامان و ابسال، مخصوصا حىّ بن یقظان، نوشته است. «قصة غربة الغربية»، در حقیقت از جایى که قصه حىّ بن یقظان ابن سینا پایان مى‏پذیرد، آغاز مى‏شود. نوشته سهروردى ترجمه‏اى دارد که مترجم آن شناخته نیست. ترجمه و تأویل فارسى این رساله سهروردى را هانرى کربن در «مجموعه دوم از مصنفات شیخ اشراق» آورده و در پایان «زنده بیدار»، ترجمه حىّ بن یقظان ابن طفیل نیز درج شده‏ که محقق اثر از آنجا نقل کرده است<ref>ر.ک: همان، ص33</ref>.

وی معتقد است که اجزای قصه حىّ بن یقظان ابن طفیل و بخش‎هاى مختلف آن از داستان‎هاى قرآن کریم و قصص انبیا مایه گرفته و همانندى بسیار به روایات اسلامى و نیز به اسطوره‏هاى ایرانى دارد و عقاید فلاسفه اسلام و عرفان اسلامى را درهم آمیخته است<ref>ر.ک: همان، ص77</ref>.  

   

در بخش پنجم توضیحات و حواشی داستان سلامان و ابسال ذکر شده است. ابن سینا در نمط نهم اشارات در مقامات عارفان درباره سلامان و ابسال می‎نویسد: «اگر عارف و اهل بصیرت و صاحبدل هستى و چنانچه داستان سلامان و ابسال را شنیده‏اى، بدان که منظور از سلامان مثل و سرگذشت تو است و مراد از ابسال مقام و درجه تو در مراحل و مقامات عرفان؛ بنابراین بکوش و تا جایى که توانایى دارى رمز و معمائى را که در این داستان مندرج و مستتر است دریابى و راز آن را بگشایى»<ref>ر.ک: همان، ص138-137</ref>.