استدراكات علی تاريخ التراث العربي لفؤاد سزكين في علم الحديث: تفاوت میان نسخه‌ها

بر مجموعه «تاريخ التراث العربي» سزگين، مجموعه‌اى هشت جلدى تحت عنوان «استدراكات على تاريخ التراث العربي»، به هدف بيان پاره‌اى از كاستى‌هاى آثار معرفى‌شده در اثر سزگين و ارائه دست‌نوشته‌هاى كهن از ميراث عربى - اسلامى به‌همراه شناسه كامل آنها و محل احتفاظ اين نسخ گران‌بها، به سرپرستى استاد حكمت بشير ياسين، جمع‌آورى و در كشور عربستان به چاپ رسيده است و تا حدّى كار نيمه‌تمام سزگين را تتمه‌اى افزوده‌اند و در آن، نسخ خطى وزينى از آثار دانشيان پيشين مسلمان را معرفى كرده‌اند ....<ref>ر.ك: راد، على، ص24</ref>

استدراكات بخش «علم حديث» به عهده نجم عبدالرحمن خلف بوده است. وى در ابتدا مقدمه‌اى مبسوط پيرامون شيوه جمع‌آورى و تدوين اين بخش نگاشته است. يكى از نكات كه نويسنده در مقدمه به آنها اشاره كرده است اين است كه آثار خطى فراوانى در کتابخانه دانشگاه رياض، دانشگاه ام‌القرى مكه، دانشگاه اسلامى مدينه منوره، کتابخانه‌هاى بغداد و کتابخانه بزرگ صنعاء و ديگر مراكز علمى وجود دارد كه سزگين نتوانسته به آنها دست يابد ....<ref>ر.ك: مقدمه، ص10-8</ref>

نكته ديگرى كه در مقدمه به آن اشاره شده اين مطلب است كه نويسنده برخلاف آنچه مشهور است كه سزگين آثار عصر خلفا تا حوالى سال 430ق را تتبع كرده است، از اين محدوده زمانى تجاوز كرده است؛ شرح حال ابوطالب بزاز (ت 440ق)، ابن قزوينى (ت 442ق)، شاموخى (ت 443ق) و... دليلى بر اين مطلب است و شكى باقى نمى‌گذارد كه سزگين پژوهشش را تا نيمه قرن پنجم هجرى رسانده است ....<ref>ر.ك: همان، ص12-11</ref>

وى همچنين تذكر مى‌دهد كه من ابتدا تصور مى‌كردم كه نويسنده تنها شرح حال كسانى را نوشته كه تمام آثار يا برخى از آثارشان داراى نسخه خطى در يكى از کتابخانه‌ها باشد، اما بعدها خلاف اين را يافتم. سپس شواهدى از کتاب را بر اين مدعا ارائه مى‌كند ....<ref>ر.ك: همان، ص13</ref>سپس ادامه مى‌دهد كه من در اين مستدرك، شيوه نويسنده را پيروى كردم و شرح حال نويسندگانى را كه سزگين نياورده ذكر كردم ....<ref>ر.ك: همان، ص15</ref>

در نگارش اثر، در رعايت ترتيب زمانى سال تأليف آثار، همان شيوه سزگين (تاريخ وفات مؤلف) مورد توجه بوده است؛ لكن در استدراكات، اول عنوان کتاب مى‌آيد نه نام مؤلف. در موارد بسيار اندكى كه به تاريخ وفات مؤلفى دسترسى پيدا نشده، نام او در آخرين رديف رجال قرن معاصر او و يا مستقيماً بعد از اساتيد او آورده شده است ....<ref>ر.ك: راد، على، ص25</ref>

سزگين به طرح مسائلى در اثر خويش پرداخته كه نه جاى طرح آن مسائل در اين مجموعه است و نه خود او توانمند در طرح و رد اين‌گونه مباحث هست و با اين كجروى ضمن بروز دادن تعصب مذهبى خود، از اعتبار صحت مطالعات خويش نزد آگاهان كاسته و شايد بيشتر به درد مستشرقان آيد تا محققان. كم‌رنگى آثار شيعى و تعداد بسيار اندك آثار اين مذهب در مجموعه سزگين با وجود فهارس فراوانى كه درباره آثار شيعى و نسخ خطى آن تأليف يافته و در دوره سزگين هم موجود بوده، يكى از عيوب اثر اوست؛ ولى بايد انصاف داد كه نگارندگان مجموعه استدراكات، تعصب كمترى در اين زمينه به خرج داده‌اند و به پاره‌اى از آثار شيعى اشاره داشته‌اند ....<ref>ر.ك: همان، ص30</ref>البته سزگين نسبت به آثارى كه نويسندگان اهل سنت در رابطه با ائمه(ع) نوشته‌اند، تعصب نداشته است؛ از آن جمله است کتاب خصائص اميرالمؤمنين على بن ابى‌طالب(ع) ....<ref>ر.ك: متن کتاب، ص418</ref>