المصطلح البلاغي في «معاهد التنصيص علی شواهد التلخيص»: تفاوت میان نسخه‌ها

نويسنده در مقدمه، تاريخچه مختصرى از علم اصطلاح‌نويسى بلاغت را بيان كرده است. از جمله مهم‌ترين كتبى كه پيرامون اين موضوع نوشته شده كتاب «معجم البلاغة» تأليف بدوى طبانه و كتاب «مصطلحات بلاغية» تأليف احمد مطلوب كه پنج اصطلاح بلاغى «فصاحت»، «بلاغت»، «بيان»، «بديع» و «معانى» را در بر دارد و اين اصطلاحات را به لحاظ تاريخى بررسى كرده است. همچنين در كتاب «المصطلحات البلاغية و تطورها»، هزار و يك‌صد اصطلاح به لحاظ لغوى و تاريخى بررسى شده است. برخى از آثار مانند «مصطلحات نقدية و بلاغية في كتاب البيان و التبيين» نوشته الشاهد البوشيخى تنها بر معناى اصطلاحى متمركز شده و به معناى لغوى نپرداخته‌اند. نويسنده سپس برخى آثار ديگر را نيز معرفى كرده است .<ref>مقدمه، ص 2 - 1</ref>

در تمهيد كتاب، شرح حال مختصرى از نويسنده مصرى عبدالرحيم عباسى، نويسنده كتاب «معاهد التنصيص» ذكر شده است. عباسى در اين اثر، معانى ابيات و شرح حال گويندگان آنها و شواهد ادبى متناسب با هر فن را ذكر كرده است .<ref>مقدمه، ص 14 - 7</ref>

فصل اول از كتاب «المصطلح البلاغي» به بررسى زواياى مختلف كتاب «معاهد التنصيص» اختصاص دارد. ابتدا منشأ ايجاد مصطلح بلاغى و تطورات آن تا قرن دهم هجرى و تأثير و تأثرات آن بررسى شده است. همچنين شيوه عبدالرحيم عباسى در نگارش كتابش مورد بررسى قرار گرفته است. عباسى علاوه بر منابع متعددى كه در كتابش به آنها اشاره كرده، از علماى اثر خود نيز بهره گرفته است .<ref>متن كتاب، 54 - 7</ref>

در فصل دوم، مفهوم مصطلح بلاغى از ديدگاه عبدالرحيم عباسى به لحاظ لغوى، تاريخى و دلالى مورد بررسى قرار گرفته است. در اين فصل از كتاب در سه بخش مصطلحات مقدمه، مصطلحات علم معانى و مصطلحات علم بيان تدوين شده است. نويسنده در ابتداى اين فصل، به تفاوت مقدمه قزوينى و مقدمه عباسى اشاره مى‌كند. وى مى‌نويسد: عباسى در مقدمه‌اش از هشت اصطلاح ياد مى‌كند و از فصاحت نامى نمى‌برد؛ درحالى‌كه قزوينى در مقدمه‌اش از فصاحت نام برده و معناى آن در مفرد، كلام، متكلم و بلاغت را توضيح مى‌دهد .<ref>همان، 167 - 55</ref>

در فصل سوم از كتاب، مصطلحات چهار بخش ديگر از كتاب «معاهد التنصيص» بيان شده كه عبارت است از: مصطلحات علم بديع، مصطلحات خاتمه، مصطلحات فصل «فى ما ينبغي للمتكلم أن يتأنق فيه» و تقويم المصطلح البلاغي عند العباسي .<ref>همان 294 - 169</ref>

نويسنده پس از پرداختن به مطالعه نمونه‌اى از نمونه‌هاى تأليف بلاغى و ادبى و نقدى در قرن دهم هجرى و ذكر مصطلحات بلاغى در علوم مختلف، در فصل چهارم كتاب به بررسى فضاى فرهنگى كه عباسى در آن رشد و نمو نمود و مصنفات بلاغى در مصر كه نويسنده از آنها متأثر شده، پرداخته است. به اعتقاد نويسنده، «غرائب التنبيهات على عجائب التشبيهات» نوشته على بن ظافر ازدى مصرى (م 623ق)، اولين اثر بلاغى به معناى دقيق كلمه است كه در مصر نوشته شده است .<ref>همان، ص 297</ref>