تاريخ الاسماعيلية: تفاوت میان نسخه‌ها

نويسنده، هدف خود از نگارش اين اثر را تأليف دائرةالمعارفى دانسته كه تمامى اطلاعات تاريخ اسماعيليه را در بر داشته باشد <ref>مقدمه، ص 21</ref>.

نويسنده در مقدمه كتاب، «اسماعيليه» را موضوعى دانسته است كه مورخين و محققين گذشته و معاصر را دچار سرگردانى كرده است. گروهى در نصوص دشوار و مبهم اين فرقه دچار گمراهى شده‌اند و آثار اين گروه حقيقتى را به‌دست پژوهشگر نمى‌دهد؛ لذا نويسنده تصميم گرفته است كه كتاب را در چهار جزء تدوين كند و به تشريح تاريخ اسماعيليه و عقايد آن‌ها به روشى آسان بپردازد <ref>مقدمه، ص 21</ref>.

1. «دعوت و عقيده» موضوع اين جلد از كتاب است. در ابتداى مباحث اين جلد، منابع مختلف تاريخ اسماعيليه مورد مطالعه قرار گرفته است. بسيارى از مطالب مصادر عربى قديم، برگرفته از گفته‌هاى دشمنان اسماعيليه از بنى عباس و غير آنهاست. دكتر [[طه حسین|طه حسين]]، احمد زكى پاشا و [[کردعلی، محمد|محمد كردعلى]] از اولين كسانى هستند كه در عصر حاضر به اين موضوع پرداخته‌اند <ref>همان، ص 25</ref>. مستشرقين نيز آثار فراوانى در اين زمينه تأليف كرده‌اند.

نويسنده سپس تاريخچه تشيع از زمان رسول‌خدا(ص) تا زمان خلفاى فاطمى را مورد بررسى قرار داده است. در بخش ديگرى از مطالب، فرقه‌هاى حنفيه، حسنيه، زيديه، جعفريه، اماميه و اسماعيليه به‌عنوان فرق تشيع معرفى شده‌اند. معرفى اصطلاحاتى چون امام، حجت، داعى دعات، داعى بلاغ، مكاسر، مكالب و مانند آن از مباحث مهم اين جلد از كتاب است. در انتهاى اين جلد، مطالبى درباره رسائل اخوان‌الصفا، اسماعيليه شمال آفريقا و اسماعيليه مصر آمده است <ref>متن كتاب، ص 123 - 277</ref>.

2. اين جلد از كتاب، «تاريخ اسماعيليه از مغرب تا مشرق» نام دارد. مطالب اين جلد از كتاب در دو بخش تدوين شده است. در بخش اول به حوادث و اتفاقات خلفاى فاطمى تا زمان خليفه پنجم العزيزبالله پرداخته شده است. پس از آن در بخش دوم، فاطميه به‌عنوان يك حركت فكرى فرهنگى مورد مداقّه قرار گرفته است. نويسنده، حكومت فاطمى را نظام دقيق و محكمى دانسته است كه مانند آن در تاريخ دولت‌ها و تبليغات حتى در عصر حاضر - كه عصر تبليغات است - ديده نشده است. شايد فاطميان، اولين كسانى بوده باشند كه براى «دعوت»، منصبى رسمى در دولت‌شان ايجاد نمودند <ref>همان، ص 183</ref>.

در واقع از ابتكارات اصيل دولت فاطمى، تأسيس نهاد «دعوت» بود؛ نهادى كه وظيفه‌ى عمده‌ى تبليغ و تبشير و تعليم كيش اسماعيليه را بر عهده داشت و تعليم نوكيشان و افزايش جماعت مستجيبان را در سرلوحه‌ى كار خود قرار داده بود و با ارتباط تنگاتنگ ميان نوكيشان و مستجيبان از يك سو و سطوح عالى دعوت تا امام خليفه‌ى فاطمى از ديگر سو، نقشى كليدى در اشاعه‌ى آيين اسماعيليه بر عهده داشت <ref>جان‌احمدى، فاطمه، ص 84</ref>.

3. اين جلد از كتاب با عنوان «دولت بزرگ فاطمى» با شرح حال «الحاكم‌بأمرالله»، ششمين خليفه فاطمى آغاز شده است. نويسنده، اين شخصيت را از پيچيده‌ترين شخصيت‌هاى سياسى دانسته است <ref>متن كتاب، جلد 3، ص 13</ref>. از جمله اقدامات الحاكم‌بأمرالله، تأسيس دارالحكمة در سال 395ق است. نويسنده در اين بخش، مدعى شده كه دارالحكمة اولين مجمع علمى يا دانشگاهى تأسيس‌شده در عالم اسلام است كه در آن جلساتى براى دانشجويان مذاهب مختلف برگزار شده است <ref>همان، ص 49</ref>.

در ادامه اين جلد، مطالبى درباره ديگر حكام فاطمى، اسماعيليان در يمن و برخى از حوادث و اتفاقات تاريخ فاطمى ذكر شده است <ref>همان، ص 127 - 243</ref>.

4. در اين جلد تاريخ دولت نزاريه ذكر شده است. اين جلد از كتاب با معرفى «حسن بن صباح» آغاز شده است. وى كسى است كه دولت اسماعيليه «نزاريه» را در قلعه الموت بنيان نهاد <ref>همان، جلد 4، ص 11</ref>. پس از الآمربأحكام‌الله، شئون دولت فاطمى به الحافظ كه از خانواده فاطمى بود، اما از نسل ائمه فاطمى نبود به‌عنوان وصى واگذار شد <ref>همان، ص 32</ref>. در ادامه اين بخش، اسامى چهار وصى الآمربأحكام‌الله و پس از آن توضيحاتى درباره اسماعيليه مستعليه و داعيان آن و نيز اسماعيليه نزاريه ذكر شده است.