ابن ناقیا، عبدالله بن محمد: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ابوالقاسم عبدالله(عبدالباقى)بن محمد بغدادى'''(ذيقعدۀ 410-4 محرم /485مارس 1020-15 فوريۀ 1092)، شاعر،كاتب، اديب و لغوى.«ناقيا»(نك‍:ابن خلكان،99/3؛ابن حجر، 384/3)يا«باقيا»(ياقوت،165/5؛ابن ابى الوفاء،391/2)نام نياى بزرگ اوست(قس: 684/I,S,LAG).او خود به «ابن بندار»،«بندار» نيز معروف بوده است([[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]]،472/17؛ابن ابى الوفاء.283/1).

ابن ناقيا بيش از هر چيز، به «هزل» و «مجون» شهرت يافته است (همو،99/3؛ابن ابى الوفاء،همانجا)و گويى در هيچ مناسبتى از شوخى و مزاح و حتى طنزهاى گزنده فروگذار نمى‌كرده است.يكى از شيرين‌ترين طنزهاى او،پاسخى است كه فى البداهه به ابن شبل و شعر مفاخره‌آميز او داده است.در بيتى از آن به او گفته است:«همان وجود تو در پشت آدم و بدشگونى تو بود كه او را از خلد برين فرود آورد.اگر آدم خبر مى‌داشت كه تو از نسل او پديد خواهى آمد،خود را مقطوع النسل مى‌كرد!».وقتى به او گفتند:مگر نه اينست كه تو نزد ابن شبل حديث فرا گرفته‌اى؟!گفت:«چرا!وگرنه، اين كودنى را كه من دارم، از كجا مى‌آوردم؟»(جواد،120-121، به نقل از الوافى [[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]]؛ مطلوب،11-12).اين طرز رفتار و اين شيوۀ گفتار ابن ناقيا كه دامن اهل شريعت را هم گاه مى‌گرفت، باعث گرديد كه او را، به رغم شهرت به پيروى از آيين حنفى، به زندقه و كفر متهم گردانند و عقايد بت‌پرستان و دهريان و نيز تدوين رساله‌اى در تعطيل صفات بارى تعالى را به او نسبت دهند و اين سخن كفرآميز وى را همه‌جا بازگو كنند كه: «نهر شراب و نهر شير و نهر عسل در آسمان هست، اما از هيچ‌يك تاكنون قطره‌اى بر زمين نچكيده، و تنها اين آب كه خانه‌ها را ويران مى‌سازد و سقفها را فرو مى‌ريزد،همواره بر زمين مى‌بارد!» ([[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزى]]،68/9-69؛ابن ايبك،145؛ابن خلكان،همانجا؛ذهبى، 533/2؛[[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن كثير]]،151/12؛ابن ابى الوفاء،همانجا؛ابن حجر،385/3).

ابن ناقيا بسيار شعر مى‌سرود و طبعى روان داشت.صاحب‌نظران شعر وى را به زيبايى،شيوايى و ظرافت ستوده‌اند و ديوان شعرى بزرگ به او نسبت داده‌اند(ابن ايبك،همانجا؛ابن خلكان،98/3- 99؛ابن ابى الوفاء،همانجا؛سيوطى؛بغية،67/2).اما از آنهمه شعر جز اندكى (حدود 71 بيت)پراكنده در منابع، برجاى نمانده و از آن جمله است:بخشى از قصيده‌اى در مدح امير ابوالحارث مهارش بن على ([[ابن فوطی، عبدالرزاق بن احمد|ابن فوطى]]،4(3)422/-423)و ابياتى از قصيده‌اى ديگر در رثاى ابواسحاق شيرازى (ابن خلكان،30/1)و قطعاتى در هزل و لغز و خمريات و حكمت و زهديات(نك‍:ابن ايبك،145-146؛مطلوب، 12-20).

علاوه بر ديوان شعر،کتابى با عنوان ديوان الرسائل نيز به او نسبت داده‌اند(ياقوت،همانجا؛قفطى،133/2؛ابن خلكان،99/3؛سيوطى، همانجا).ابن خلكان به شهرت مقامات وى نزد اهل ادب اشاره كرده است(98/3).مقامات ابن ناقيا شامل 9 مقامه است كه در آنها، از مقامه‌نويسان گذشته تقليد كرده است، به همين جهت در نظر برخى از معاصران،فاقد ارزش ادبى است(فروخ،200/3).ابن ناقيا به حكم آنكه اهل لغت بود،در پايان هر مقامه كلمات ناآشنا را شرح داده است (نك‍:مطلوب،22-28).ظاهرا منظور ابن ناقيا از نوشتن مقامات آن بود كه مفاسد اجتماع را در قالب حكايت و طنز بازگو كند(نك‍: 2 lE).

ابن ناقيا از دانشهاى متنوع زمان خود،آنچنانكه شايستۀ يك كاتب اديب است، برخوردار بوده و اين تبحّر و تتبّع،در نوشته‌هاى او به خوبى جلوه كرده و به نوشته‌ها و تأليفاتش استوارى و ملاحتى درخور تحسين بخشيده است(قفطى، ابن خلكان،همانجاها؛ابن ابى الوفاء، 283/1؛فروخ،199/3).

ابن ناقيا در زمرۀ راويان حديث و شعر و ادب نيز بوده است.پدرش اهل تتبّع در اشعار و اخبار، و از جملۀ مشايخ وى بوده است(نك‍: ابن ناقيا،108،117،جم‍).ابوالقاسم عبدالرحمن بن عبيد الله خرقى (حرفى)، ابوطالب محمد بن على عشارى، امير ابومحمد حسن بن عيسى بن مقتدر، ابوالقاسم على بن محمد تنوخى، ابوالحسين بن احمد بن نقور، ابوالخطاب محمد بن على دجيلى، ابوالقاسم عبدالواحد بن محمد مطرّز و ابوالحسين محمد بن محمد بصرى از جمله كسانى هستند كه ابن ناقيا از آنان شعر و ادب روايت كرده است([[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزى]]،68/9؛ ابن ايبك،145؛ابن ابى الوفاء،همانجا).كسانى چون عبدالوهاب

انماطى و ديگر شيوخ [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزى]]، رئيس ابوالمظفر،شجاع بن فارس ذهلى،هبة الله بن على بن محلى، محمد بن ناصر سلامى از او روايت كرده‌اند([[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزى]]،همانجا؛ياقوت،98/14؛ابن ايبك، ابن ابى الوفاء،همانجاها).

1.آغانى المحدثين يا المختصر فى الاغانى (نك‍:فروخ،200/3).ظاهرا اين اثر همان اختصار يك جلدى الاغانى است كه ابن خلكان (همانجا)گزارش كرده و همان المحدث فى الاغانى است كه ابن فضل الله عمرى از آن نقل كرده است(نك‍:جواد، 122)؛2.ديوان الرسائل(ابن خلكان،99/3؛سيوطى،همان،67/2؛ حاجى خليفه،799/1)،كه بايد مجموعه‌اى از نامه‌هاى نمونۀ ابن ناقيا بوده باشد و احتمال يكى بودن آن با ملح المكاتب(نك‍:شم‍ 4)وجود دارد؛3.ديوان بزرگ شعر وى (ابن خلكان،98/3-99؛ابن ابى الوفاء، سيوطى،همانجاها)؛4.ملح المكاتب(جواد،120، به نقل از الوافى [[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]])،يا ملح الکتابة فى الرسائل(ابن ابى الوفاء،284/1)يا ملح الکتاب فى الرسائل(ابن قطلوبغا،32)كه ظاهرا مجموعه‌اى از نوادر رسائل بوده است؛5.ملح الممالحة،كه بايد جنگى از نوادر و