۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
روضات الجنات في أوصاف مدينة هرات: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - 'مولف' به 'مؤلف '
جز (جایگزینی متن - 'تاليف' به 'تألیف') |
جز (جایگزینی متن - 'مولف' به 'مؤلف ') |
||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
'''روضات الجنات فى اوصاف مدينه هرات'''، اثر معين‌الدين محمد الزمجى الاسفزارى از نمونه‌هاى برجسته نگارش و نثر قرن نهم و از منابع بسيار مفيد و معتبر تدوين تاريخ اجتماعى و جغرافياى تاريخى خراسان و به خصوص «ربع هرات» به شمار مى‌رود كه توسط محمد كاظم امامى تصحيح، و انتشارات دانشگاه تهران در دو جلد كه جلد اول آن در سال 1338 و جلد دوم آن در سال 1339 عهده‌دار انتشار آن شده است. | '''روضات الجنات فى اوصاف مدينه هرات'''، اثر معين‌الدين محمد الزمجى الاسفزارى از نمونه‌هاى برجسته نگارش و نثر قرن نهم و از منابع بسيار مفيد و معتبر تدوين تاريخ اجتماعى و جغرافياى تاريخى خراسان و به خصوص «ربع هرات» به شمار مى‌رود كه توسط محمد كاظم امامى تصحيح، و انتشارات دانشگاه تهران در دو جلد كه جلد اول آن در سال 1338 و جلد دوم آن در سال 1339 عهده‌دار انتشار آن شده است. | ||
مؤلف با ذكر شاهد از اشعار فارسى و عربى بر سليس بودن كتاب و نمكين بودن زبانِ كتاب افزوده است و مصحح نيز هر كجا كه لازم دانسته مسايل مبهم را در پاورقى توضيح داده است و كاستى‌هاى نسخه مورد استفاده با رجوعع به نسخ ديگر جبران كرده و آن‌ها را در قلاب [] شرح كرده است. | |||
== انگيزه تألیف== | == انگيزه تألیف== | ||
مؤلف در سبب تألیف اثرش مى‌نويسد: «غرض آن كه چون اين مدينه السلام با احترام و قبه الاسلام عالى مقام را در اين ايام افاضت انجام جمعيت تمام و جامعيت ما لا كلام حاصل گشت بنده... را هميشه در خاطر مى‌گذشت كه بعضى از آثار و اوصاف و احوال اين مدينه با سكينه... در قيد تألیف و سلك تحريز كشد. اين تألیف به تشويق خواه قوام‌الدين نظام‌الدين وزيز سلطان حسين باقرا انجام شد. | |||
== ساختار== | == ساختار== | ||
| خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
مصحح در مقدمه‌ى نسبتا طولانى و ارزشمند خود به اين مباحث پرداخته است، زندگانى | مصحح در مقدمه‌ى نسبتا طولانى و ارزشمند خود به اين مباحث پرداخته است، زندگانى مؤلف بنا به روايت معين‌الدين اسفزارى، تاريخ آغاز و پايان تدوين روضات‌الجنات، درباره‌ى زندگانى پدر مؤلف ، تحصيلات، تخلص و مذهب مولانا اسفزارى، مآخذ كتاب كه مهم‌ترين آن‌ها عبارتند از تاريخ هرات تألیف ابواسحق ياسين، تاريخ هرات از ثقه‌الدين [[جامی، عبدالرحمن|عبدالرحمن جامى]]، كرت نامه منظوم ربيعى قوشنجى و تاريخ نامه‌ى هرات سيفى هروى... محمد اسحاق درباره‌ى موضوع بخش اول كتاب يادآورى مى‌كند: قسمتى از كتاب روضات‌الجنات كه مشتمل بر يك مقدمه، حواشى، فهرست اسامى و... فهرست كتب مورد استفاده و متن كتاب است از يك ديباچه و پنج روضعه تشكيل شده است. | ||
كتاب با ستايش حضرت رب اعلى، با اين عبارت آغاز مى‌شود: «بسم الله الكريم المجيب عليه توكلت و اليه انيب». سپس سخن به نعت خلفاى راشدين مى‌پردازد، آنگاه با عنان «دعاى حضرت پادشاه» و «دعاى حضرات شاهزادگان كامكار» و «دعاى دولت امراى ملك آراى عالى راى» زبان به نعت سلطان حسين بايقرا مى‌گشايد و به توصيف بلده‌ى طيبه هرات مى‌پردازد. | كتاب با ستايش حضرت رب اعلى، با اين عبارت آغاز مى‌شود: «بسم الله الكريم المجيب عليه توكلت و اليه انيب». سپس سخن به نعت خلفاى راشدين مى‌پردازد، آنگاه با عنان «دعاى حضرت پادشاه» و «دعاى حضرات شاهزادگان كامكار» و «دعاى دولت امراى ملك آراى عالى راى» زبان به نعت سلطان حسين بايقرا مى‌گشايد و به توصيف بلده‌ى طيبه هرات مى‌پردازد. | ||
| خط ۶۶: | خط ۶۶: | ||
كتاب از 27 روضه و هر روضه مشتمل بر چند چمن نهاده آمد. | كتاب از 27 روضه و هر روضه مشتمل بر چند چمن نهاده آمد. | ||
روضه‌ى اول «در بيان بناى شهر هرات و لطافت آن حميت عن الافات»، | روضه‌ى اول «در بيان بناى شهر هرات و لطافت آن حميت عن الافات»، مؤلف درباره‌ى بناى هرات هشت روايت توشته كه از آن‌ها هفت روايت بناى شهر را به پادشاهان پيشدادى ايران نسبت مى‌دهد و روايت هشتم كه از حضرت رسالت(ص) نقل است، بناى هرات را به حضرت خضر نبى و ذوالقرنين نسبت مى‌دهد. | ||
روضه‌ى دوم، «در كيفيت اوضاع بلده فلك ارتفاع» است و مشتمل بر دو چمن: چمن اول در بيان شهربندى كه اكنون معمور است و در جانب جنوبى شميران و قهندز افتاده، چمن دوم در ذكر بعضى از مضافات و از بدايع و عمارات. در اين دو چمن صحبت از جغرافياى تاريخ خراسان و فضيلت خراسانيان و به خصوص شيخ [[جامی، عبدالرحمن|عبدالرحمن جامى]] است. | روضه‌ى دوم، «در كيفيت اوضاع بلده فلك ارتفاع» است و مشتمل بر دو چمن: چمن اول در بيان شهربندى كه اكنون معمور است و در جانب جنوبى شميران و قهندز افتاده، چمن دوم در ذكر بعضى از مضافات و از بدايع و عمارات. در اين دو چمن صحبت از جغرافياى تاريخ خراسان و فضيلت خراسانيان و به خصوص شيخ [[جامی، عبدالرحمن|عبدالرحمن جامى]] است. | ||
| خط ۷۲: | خط ۷۲: | ||
روضه‌ى سوم «در بيان فضيلت مملكت خراسان و اخبار كه در باب آن مملكت مرويست» كه مشتمل بر دو چمن است. چمن دوم در ذكر فضيلت بلده‌ى فاخره‌ى طيبه هرات است. | روضه‌ى سوم «در بيان فضيلت مملكت خراسان و اخبار كه در باب آن مملكت مرويست» كه مشتمل بر دو چمن است. چمن دوم در ذكر فضيلت بلده‌ى فاخره‌ى طيبه هرات است. | ||
روضه‌ى چهارم، مشتمل بر چهار چمن است در ذكر «فضيلت و ولايات و توابع و مضافات آن». چمن اول درباره‌ى رودخانه هرات و چشمه‌ساران و مزارع است. در چمن دوم، | روضه‌ى چهارم، مشتمل بر چهار چمن است در ذكر «فضيلت و ولايات و توابع و مضافات آن». چمن اول درباره‌ى رودخانه هرات و چشمه‌ساران و مزارع است. در چمن دوم، مؤلف به جغرافياى تاريخ ولايت اسفزار كه مولد مؤلف است، به تفصيل سخن گفته است. چمن سوم، در ذكر قصبه‌ى فوشنج، شكيديان، كوسويه و مزرعه فلبندان است. مؤلف درباره فوشنج مى‌نويسد: به پشنگ بن افراسياب متعلق است و گويند در آن جا ابراهيم خليل رباط و مسجدى بنا كرد. چمن چهارم، در ذكر باغيس، لنگر امير غياث، قلعه نوتو و ولايت كرخ است، از جمله آمده است كه «از بادغيس همه‌ى عمارات هرات چوب پوش است و آن درخت اورس است در غايت محكمى و سبكى». | ||
روضه‌ى پنجم، درباره‌ى «ولايات كه دورتر است از توابع هرات و مشتمل بر چهار چمن است. چمن اول در بعضى خصايص «قبه‌الاسلام بلخ» اندخود، شيرغان، مروشاهجان، ابيورد، نسا و ضمايم آن. در فضيلت بلخ همين بس كه ابراهيم ادهم و فضل برميك بخى زاده‌اند. چمن دوم، در ذكر «مشهد مقدس و بعضى خصايص خواف و غيره» است. بخش عمده، اين چمن درباره‌ى جغرافياى تاريخى مشهد و تاريخ امام رضا(ع) مى‌باشد. چمن سوم «در ذكر ترشيز،جوين، بحرآباد، اسفراين جرجان و طبرستان» است. از جمله ولايات اين چمن، جوين كه از بقاع مبارك است و ابوالمعالى جوينى كه امام الحرمين مشهور، از آن ولايت است. چمن چهارم، «در ذكر قهستان، سجستان، فراه، قندهار، گرمسير، غور و غرجستان» است. | روضه‌ى پنجم، درباره‌ى «ولايات كه دورتر است از توابع هرات و مشتمل بر چهار چمن است. چمن اول در بعضى خصايص «قبه‌الاسلام بلخ» اندخود، شيرغان، مروشاهجان، ابيورد، نسا و ضمايم آن. در فضيلت بلخ همين بس كه ابراهيم ادهم و فضل برميك بخى زاده‌اند. چمن دوم، در ذكر «مشهد مقدس و بعضى خصايص خواف و غيره» است. بخش عمده، اين چمن درباره‌ى جغرافياى تاريخى مشهد و تاريخ امام رضا(ع) مى‌باشد. چمن سوم «در ذكر ترشيز،جوين، بحرآباد، اسفراين جرجان و طبرستان» است. از جمله ولايات اين چمن، جوين كه از بقاع مبارك است و ابوالمعالى جوينى كه امام الحرمين مشهور، از آن ولايت است. چمن چهارم، «در ذكر قهستان، سجستان، فراه، قندهار، گرمسير، غور و غرجستان» است. | ||
| خط ۹۴: | خط ۹۴: | ||
روضه دوازدهم، به حادثه بوجاى اين دانشمند و اقدامات براى آبادانى مجدد هرات پرداخته است. | روضه دوازدهم، به حادثه بوجاى اين دانشمند و اقدامات براى آبادانى مجدد هرات پرداخته است. | ||
روضه سيزدهم، در ذكر مرگ سلطان بايسنقر است، در چمن اول اين روضه | روضه سيزدهم، در ذكر مرگ سلطان بايسنقر است، در چمن اول اين روضه مؤلف به حادثه كارد زدن به شاهرخ ميرزا مى‌پردازد. چمن دوم پردازشى از شيوع بيمارى وبا و چمن سوم ذكر مرگ شاهرخ است. | ||
روضه‌ى چهاردهم، با عنوان «در بيان آبادانى هرات...» | روضه‌ى چهاردهم، با عنوان «در بيان آبادانى هرات...» مؤلف با نقل مطالب جهانگشاى جوينى آبادانى شهر با به امير عزالدين نسبت مى‌دهد. | ||
روضه‌ى پانزده با عنوان «وقايعى كه بعد از وقات شاهرخ سلطان در مدينه هرات» سه چمن مى‌گشايد، كه در هر سه چمن سخن از پادشاهى ميرزا الغ بيگ است. | روضه‌ى پانزده با عنوان «وقايعى كه بعد از وقات شاهرخ سلطان در مدينه هرات» سه چمن مى‌گشايد، كه در هر سه چمن سخن از پادشاهى ميرزا الغ بيگ است. | ||
| خط ۱۰۴: | خط ۱۰۴: | ||
روضه‌ى هفدهم با عنوان «جلوس بابر ميرزا كرت ثانى»، در پنج چمن به زندگى سياسى و سرانجام مرگ وى اختصاص دارد. در پايان چمن پنجم خبر از جلوس ابراهيم ميرزا مى‌دهد. | روضه‌ى هفدهم با عنوان «جلوس بابر ميرزا كرت ثانى»، در پنج چمن به زندگى سياسى و سرانجام مرگ وى اختصاص دارد. در پايان چمن پنجم خبر از جلوس ابراهيم ميرزا مى‌دهد. | ||
روضه‌ى هجدهم، با عنوان در ذكر توجه سلطان ابوسعيد به خراسان و تمكن يافتن بر سرير ملك مى‌باشد، | روضه‌ى هجدهم، با عنوان در ذكر توجه سلطان ابوسعيد به خراسان و تمكن يافتن بر سرير ملك مى‌باشد، مؤلف در يك مقدمه و يك چمن به لشكركشى‌ها و سلطنت اميرزاده شاهرخ مى‌پردازد. | ||
روضه‌ى نوزدهم، «در جلوس پادشاه تركمان جهانشاه ميرزا بر سرير سلطنت خراسان» است، | روضه‌ى نوزدهم، «در جلوس پادشاه تركمان جهانشاه ميرزا بر سرير سلطنت خراسان» است، مؤلف در اين روضه درباره‌ى حوادث روزگار سلطنت سلطان ابوسعيد و لشكركشى جهانشاه قره قويونلو به خراسان و تسخير اين خطه، مى‌پردازد. | ||
روضه‌ى بيستم، با عنوان «جلوس سلطان سعيد كرت ثانى بر سرير كامرانى» نويسنده درباره‌ى مبارزات سلطان ابوسعيد و نيز ولادت شاهزاده بايسنقر ميرزا در چهار چمن پردازشى نيكو ارائه مى‌دهد. | روضه‌ى بيستم، با عنوان «جلوس سلطان سعيد كرت ثانى بر سرير كامرانى» نويسنده درباره‌ى مبارزات سلطان ابوسعيد و نيز ولادت شاهزاده بايسنقر ميرزا در چهار چمن پردازشى نيكو ارائه مى‌دهد. | ||
| خط ۱۱۶: | خط ۱۱۶: | ||
روضه‌ى بيست و چهارم، با عنوان «در بيان بعضى وقايعى كه در مبادى جلوس همايون واقع شد»، در طى دو چمن از مسايل مهم از جمل سخنرانى سيد على واحدالعين بر منبر و اعلام مذهب شيعه و نقص اهل سنت و جماعت سخن مى‌گويد. | روضه‌ى بيست و چهارم، با عنوان «در بيان بعضى وقايعى كه در مبادى جلوس همايون واقع شد»، در طى دو چمن از مسايل مهم از جمل سخنرانى سيد على واحدالعين بر منبر و اعلام مذهب شيعه و نقص اهل سنت و جماعت سخن مى‌گويد. | ||
روضه‌ى بيست و پنجم، «در ذكر جلوس بادگار محمد ميرزا» است، در تنها چمن اين روضه | روضه‌ى بيست و پنجم، «در ذكر جلوس بادگار محمد ميرزا» است، در تنها چمن اين روضه مؤلف به ايلغار سلطان حسين بايقرا به هرات و قتل يادگار محمد ميرزا و فرار تراكمه از هرات مى‌پردازد. | ||
با توجه به اين كه كتاب فاقد شرح روضه‌ى بيست و هفتم است، روضه بيست و ششم آخرين روضه‌ى اين كتاب لا محاله محسوب مى‌شود كه با عنوان «در ارتفاع دولت حضرت سلطان از افق تاييدات ربانى و برآمدن بر اوج سريز جانبانى كرت ثانى». | با توجه به اين كه كتاب فاقد شرح روضه‌ى بيست و هفتم است، روضه بيست و ششم آخرين روضه‌ى اين كتاب لا محاله محسوب مى‌شود كه با عنوان «در ارتفاع دولت حضرت سلطان از افق تاييدات ربانى و برآمدن بر اوج سريز جانبانى كرت ثانى». | ||
| خط ۱۲۹: | خط ۱۲۹: | ||
بخش اول:فائت و مستدركات حواشى، در اين بخش مصحح با ارجاعات مطمئن به معرفى بيشتر مشاهير، امكنه و كتب مهم و توضيح پاره‌اى از وقايع پرداخته است. | بخش اول:فائت و مستدركات حواشى، در اين بخش مصحح با ارجاعات مطمئن به معرفى بيشتر مشاهير، امكنه و كتب مهم و توضيح پاره‌اى از وقايع پرداخته است. | ||
بخش دوم حواشى، به ذكر فرهنگ لغات مغولى و تركى اختصاص دارد و مصحح در اين بخش كلمات نامأنوس را به فارسى معنى كرده، در بخش‌هاى سوم و چهارم فهرست اعلام و نام جاى‌ها را تشكيل مى‌دهد. بخش پنجم، به نقل كتب با ذكر صفحه مورد ارجاع مربوط است. در بخش ششم، | بخش دوم حواشى، به ذكر فرهنگ لغات مغولى و تركى اختصاص دارد و مصحح در اين بخش كلمات نامأنوس را به فارسى معنى كرده، در بخش‌هاى سوم و چهارم فهرست اعلام و نام جاى‌ها را تشكيل مى‌دهد. بخش پنجم، به نقل كتب با ذكر صفحه مورد ارجاع مربوط است. در بخش ششم، مؤلف فهرست ابواب و فصول مجلد دوم بيان كرده است. | ||
همچنين كتاب، داراى فهرست اسماء رجال و اماكن و ملل و قبايل، فرق، كتب و... است. مصحح دو صفحه را در اول و آخر كتاب به تصوير نسخه و متن اصلى اختصاص داده است. | همچنين كتاب، داراى فهرست اسماء رجال و اماكن و ملل و قبايل، فرق، كتب و... است. مصحح دو صفحه را در اول و آخر كتاب به تصوير نسخه و متن اصلى اختصاص داده است. | ||