نوادر الفقهاء

نوادر الفقهاء
پدیدآوران	تمیمی‌ جوهری، محمد بن‌ حسن‌ (نويسنده) مراد، محمد فضل عبدالعزیز (محقق)
ناشر	دار القلم
مکان نشر	سوریه - دمشق
سال نشر	1414ق - 1993م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ت۸ن۹ 170 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نوادر الفقهاء، نوشته محمد بن حسن تمیمی جوهری (درگذشته پیش یا پس از 350ق) است. او اجماعات 320 مسئله از 33 باب‌ فقهی اهل سنت (از طهارت تا قضا) را از متون گوناگون گردآوری کرده است و انفراداتی را نیز که در برخی مسئله‌ها دیده می‌شود، درج نموده است. محمد فضل عبدالعزیز مراد، پژوهش کتاب را انجام داده است.

تمیمی در آغاز، مقدمه‌ای اصولی را درباره اجماع نوشته است؛ او بر این باور است که مخالفت یک یا دو تن در مسئله‌ای با اهل علم، به اجماع زیان نمی‌رساند؛ ازاین‌رو، هر مسئله‌ای را با واژه و عبارت‌های «أجمعوا»، «أجمع الفقهاء»، «أجمع الصحابة» و «أجمع أهل العصر الأول» آغاز کرده است؛ زیرا رأی مخالف را آسیب‌زننده به اجماع نمی‌داند. نویسنده، اجماعی از احمد بن حنبل را در کتابش نیاورده است؛ شاید ازاین‌روست که فقط خواسته است اقوال نادر را گرد آورَد. البته محقق، مذهب ابن حنبل را در بسیاری از مسائل درج نموده است. او همچنین در اندکی از مسئله‌ها انتساب برخی اقوال را به قائلان (چه جمهور و چه منفردان)، بی‌پایه ‌دانسته، آن‌ها را بررسی و اصلاح نموده است. محقق دشواری‌های فراوانی را در بررسی اقوال نادر کتاب (همچنان‌که از نامش، «النوادر» هویدا است) به دوش کشیده و با بهره‌گیری از هفده منبع مهم، مانند «المحلی» ابن حزم و «المغني» ابن قدامه به پژوهش کتاب دست زده است‏.

محقق، مباحثی را درباره اهمیت و توثیق کتاب، معرفی نویسنده، حجیت اجماع و اینکه «آیا اجماع با مخالفت یک یا دو نفر باز هم منعقد می‌شود و باقی می‌ماند یا نه»، در مقدمه‌اش گنجانده است‏. او در اهمیت و درستی مطالب «نوادر الفقهاء» و جایگاه والای نویسنده کتاب (تمیمی جوهری) و نیز شیوع استنادی که علما به آن (به‌ویژه در مسائل اجماعی) نموده‌اند، گزارشی را از کتاب «الفتح الرباني في ما ذهل عنه الزرقاني» نوشته «محمد بنانی» ‎آورده است؛ بنانی برای اثبات مطلبی در یکی از مسائل «ظهار»، اجماعی را از قول «ابن عرفه» به نقلی که «ابن قطان» از کتاب نوادر تمیمی نموده است، گواه ‌گرفته است‏.

محقق برای نشان دادن جایگاه علمی «نوادر الفقهاء»، از دو تن از سرآمدان علمای اهل سنت که در باب اجماعات کتاب نوشته‌اند، نام می‌برد و نوادر را با مکتوب این دو تن مقایسه می‌کند؛ این عالمان یکی «ابن منذر نیشابوری» (درگذشته 318ق) و کتاب «الإجماع» او و دیگری «ابن حزم ظاهری» (درگذشته 456ق) و کتاب «مراتب الإجماع» او است. ابن منذر 766 اجماع را در راستای باب‌ها و مسئله‌های فقهی نقل نموده است که فقط اِنفرادهای 124 اجماع را (آن‌هم بدون ذکر دلیل و توجیهات آن‌ها) ذکر می‌کند. ابن حزم ظاهری نیز کمابیش همین روش را پیش گرفته است. هرچند ابن منذر و تمیمی از یک روش پیروی نموده‌اند و در ذکر یک اجماع به رأی خلاف یک یا دو تن اعتنا نکرده‌ و آن را برای حصول اجماع، زیان‌آور نشمرده‌اند، در کارشان تفاوتی دیده می‌شود؛ بدین‌گونه که ابن منذر ذکر اجماعاتی را که در آن‌ها انفرادی دیده است، بایسته نمی‌داند و بیشتر اجماعات مسائل را بدون درج انفراد آن‌ها می‌آورد، اما تمیمی در کتاب نوادرش درج آن‌ها را بایسته دانسته است. البته، جز در برخی مسئله‌هایی که اجماعشان به صحابه نسبت داده می‌شود، هرچند که مخالف نیز دارد، آن‌ها را بدون ذکر خلاف‌ها در کتابش درج نموده است‏.

محقق در پژوهش خود، برخی عبارت‌ها را تصحیح و به تعابیر نویسنده نزدیک نموده است. او واژه‌های عناوین هریک از ابواب کتاب را از نظر لغوی و اصطلاحی (شرعی) با استناد به کتاب، سنت و اجماع معنا کرده است. همچنین تراجمی را از رجالی که نامشان در نوادر آمده است، به‌ترتیب الفبایی نوشته است و فهرستی نیز از فقیهانی که نامشان در نوادر آمده (به‌همراه درج تعداد اجماعاتشان) به‌همراه فهرست دیگری از موضوع‌های کتاب با اشاره به تعداد و رقم اجماعات هر باب آماده کرده است. اسامی مصدرها و منابع نیز در پایان کتاب درج شده است‏.

منابع مقاله

مقدمه محقق.