نقش بانوان محدث شیعه در خدمت به حدیث تا پایان قرن پنجم هجری
| نقش بانوان محدث شیعه در خدمت به حدیث تا پایان قرن پنجم هجری | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | موسوی اصل، سیده طیبه (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | نقش بانوان محدث شيعه در خدمت به حديث (تا پايان قرن پنجم هجري) |
| ناشر | سازمان تبليغات اسلامي. شركت چاپ و نشر بين الملل - سازمان تبليغات اسلامي، پژوهشکده باقرالعلوم(ع) |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1399 |
| شابک | 7-06-6597-622-978 |
| موضوع | محدثان زن حديث - تاريخ - از آغاز تا قرن 5ق. |
| کد کنگره | 2ب8م / 116 BP |
نقش بانوان محدث شیعه در خدمت به حدیث تا پایان قرن پنجم هجری تألیف سیده طیبه موسوی اصل؛ هدف اصلی این پژوهش؛ بررسی عواملی است که تا عصر تألیف کتب اربعه‌ی شیعه یعنی تا پایان قرن پنجم هجری، کارکردهای حدیثی زنان شیعه را تحت تأثیر قرار داد. به عبارت دیگر این اثر عهده دار بررسی نقش زنان محدث شیعه در خدمت به حدیث و همچنین تأثیر عوامل متعدد در کم و کیف فعالیت‌های حدیثی زنان شیعه تا پایان عصر تألیف کتب اربعه یعنی قرن پنجم هجری است.
ساختار
کتاب حاضر در سه فصل تنظیم یافته است:
فصل اول: سیری در تاریخ تدوین حدیث شیعه (تا پایان قرن پنجم هجری)
فصل دوم: معرفی بانوان محدث شیعه (تا پایان قرن 5 هجری)
فصل سوم: بررسی علل و عوامل مؤثر بر کارکردهای حدیثی بانوان شیعه
گزارش محتوا
حدیث به عنوام مهم‌ترین منبع صدور احکام الهی و معارف اسلامی پس از قرآن کریم، از همان روزهای آغازین بعثت، مورد توجه قرار گرفت. با نزول آیه‌ی 44 سوره نحل، رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، مکلف به تبیین معانی و مفاهیم قرآن شد و با توجه به تأکید آن بزرگوار مبنی بر ثبت و ضبط آموزه‌های خویش، بسیاری از صحابه‌ی آن حضرت در صدد حفظ و گردآوری حدیث برآمدند. وجود شمار بسیاری از صحابیان راوی حدیث در عصر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، حاکی از تأیید و امضای ایشان در ثبت و ضبط حدیث است. اما در آستانه‌ی رحلت رسول گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله و پس از آن، جریان نقل و گزارش حدیث از مسیر طبیعی خویش خارج شد. در بین اهل سنت با توجه به فرمان منع نگارش، تدوین حدیث متوقف شد و تا یک قرن به صورت نقل شفاهی به حیات خویش ادامه داد؛ اما در بین شیعیان با توجه به سفارش پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در پاسداشت مقام علمی و معنوی اهل‌بیت علیهم‌السلام در حدیث ثقلین، سخنان آن بزرگوار نیز مانند حدیث پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله مورد عنایت شیعیان قرار گرفت و با در نظر گرفتن حضور ائمه‌ی اطهار صلی‌الله‌علیه‌وآله در حدود دو قرن و نیم پس از وفات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، شیعیان اهتمام چشمگیری به ثبت و ضبط احادیث پیشوایان دینی داشتند و بر اثر تلاش‌های آن بزرگواران و شاگردان آن‌ها، حدیث اهل‌بیت علیهم‌السلام از همان ابتدای صدورش، حفظ شد که نتیجه‌ی آن، هزاران اصول و نسخه‌های حدیثی بود که به رشته‌ی تحریر درآمد. مطالعه‌ی تاریخ تدوین حدیث شیعه نشان می‌دهد که بخشی از این تکاپوها، بر عهده‌ی زنان قرار داشت؛ با این حال، سهم آن‌ها در مقایسه با تلاش‌های علمی مردان محدث شیعه بسیار ناچیز به نظر می‌رسد. این امر گویای سیطره‌ی عواملی است که کارکردهای حدیثی بانوان شیعه را تحت تأثیر قرار داد.
درباره‌ی زندگی زنان دانشمند و محدث، از گذشته تا کنون، تألیفات متعددی به رشته‌ی تحریر درآمده است. اما کتاب‌هایی که به ویژه درباره‌ی زنان محدث شیعه نگاشته شده‌اند، از همه معروف تر دو کتاب به نام‌های «محدثات شیعه» و «زنان دانشمند و راوی» است که به زندگی‌نامه‌ی زنان محدث و دانشمند شیعه تا دوران متأخران پرداخته‌اند. نویسنده‌ی این اثر ضمن بهره‌مندی وافر از این آثار، به زوایای جدیدی از زندگی شخصی و علمی و همچنین وضعیت رجالی و حدیثی راویان زن شیعه دست یافته که در این دو کتاب دیده نشده است. علاوه بر آن، زنانی معرفی شده‌اند که در هیچ یک از کتب رجال، تراجم و شرح حال نویسی، نامی از آن‌ها به میان نیامده و تنها از طریق سلسله اسناد روایات و گزارش‌های تاریخی یا ضمن شرح حال راویان مرد به راوی بودن آن‌ها پی می‌بریم.
علاوه بر نکاتی که گفته شد، هدف اصلی این پژوهش، معرفی زنان محدث شیعه نبوده؛ بلکه بررسی عواملی است که تا عصر تألیف کتب اربعه‌ی شیعه یعنی تا پایان قرن پنجم هجری، کارکردهای حدیثی زنان شیعه را تحت تأثیر قرار داد. رشد و بالندگی زنان پس از بعثت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله واقعیتی انکارناپذیر است. ورود زنان به عرصه‌ی فعالیت‌های اجتماعی به ویژه نقل و نشر حدیث، شاهدی بر این گفتار است. تأکید آیات و روایات بر وجوب فراگیری دانش، حضور گسترده و سازنده‌ی مسلمانان را در عرصه‌ی علمی و دانش اندوزی به ارمغان آورد. در این میان زنان نیز همگام با مردان، در ثبت و ضبط حدیث سهم بسزایی داشتند. مروری بر سلسله اسناد کتب روایی شیعه، بیانگر حضور کم رنگ زنان شیعه در این مهم است. در نتیجه‌گیری از مباحث مطرح شده در این اثر، روشن می‌شود که علی رغم دیدگاه مثبت اسلام به حضور زن در اجتماع به ویژه در عرصه‌ی علمی و فرهنگی مانند نقل و گزارش حدیث، حضور زنان محدث شیعه نسبت به مردان، بسیار اندک است و این امر به دلیل بسترهای نامناسب علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بوده که موجبات مهارشدن تلاش‌های علمی بانوان شیعه را به بار آورد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران