نظریه شعر سپید؛ حرفهای احمد شاملو درباره شعر و شاعری
| نظریه شعر سپید | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شاملو، احمد (نویسنده) مسیح، هیوا (محقق) |
| ناشر | سرزمین اهورایی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1397 |
| شابک | 3ـ08ـ9882ـ600ـ978 |
| کد کنگره | |
نظریه شعر سپید؛ حرفهای احمد شاملو درباره شعر و شاعری تألیف احمد شاملو به کوشش هیوا مسیح، این کتاب اگر نه همۀ حرفهای شاملو دربارۀ شعر سپید، شعر و شاعری، بلکه بخش عظیمی از حرفهای اوست که از میان مجلات دهۀ چهل به این سو، همچون «خوشه»، «کتاب جمعه» و.... و از میان دیگر منابع گردآوری، تصحیح و تدوین موضوعی شده است.
گزارش کتاب
وقتی سالهای 1318 ـ 1334 نیمایوشیج نامههایی با عنوان «حرفهای همسایه» مینوشت، تا به قول خودش مقدمهای باشد بر شعر نیمایی، هیچکس فکر نمیکرد روزهایی این نامهها منتشر و کتاب بالینی بسیاری از شاعران جوان بعد از او شود.
احمد شاملو بعد از نیما، مهمترین شاعر و دومین پدر شعر امروز فارسی است که راهی تازه در کنار شعر نیما پیش روی ما نهاد؛ اما هرگز مؤلفههای شعر سپید را ننوشت. این کتاب اگر نه همۀ حرفهای شاملو دربارۀ شعر سپید، شعر و شاعری، بلکه بخش عظیمی از حرفهای اوست که از میان مجلات دهۀ چهل به این سو، همچون «خوشه»، «کتاب جمعه» و.... و از میان دیگر منابع گردآوری، تصحیح و تدوین موضوعی شده است.
اگر پذیرفته شود بهراستی «سال 1339، سال تثبیت و تسلط شعر نیمایی و شعر سپید شاملویی» است، سالهای «خوشه» سالهای پرباری بود برای رسیدن به این موقعیت؛ هم برای شاملو، هم برای شعر امروز و هم برای شاعران. بهویژه شبهای شعر خوشه که تختهپرش نامهای زیادی شد در شعر امروز که از آن همه بسیار، تعدادی همچنان پرتوان و صاحب صدا در شعر امروز پیش میروند.
این کتاب بسیاری از سایههای دنیای شعر شاملو، شعر سپید و دنیای شعر و شاعر را در نسبت با جامعه، انسان و جهان برای ما و آیندگان روشن خواهد کرد. پس این کتاب، کتابی است ـ در کنار «حرفهای همسایه ـ نیما که راهنمایی است بس ارزشمند ـ شکلیافته از سخنان احمد شاملو که میتواند فرزندان فارسیزبان ایران را با خود به امروزها و فرداهای شعر هدایت کند، البته در کنار شعر خودش و شعر پس از او. اما قصد این کتاب آن نیست که از رهگذر سخنان شاملوی بزرگ فقط به شعر خود شاملو رسیده شود، بلکه قرار است همچنانکه خود آن بزرگ میخواست، به شعر و هر کسی به جهان خودش برسد؛ اما با شناخت و با نگاهی انتقادی. هوای تازه در مطبوعات و ماجرای خوشه و... شاملو طی سالها فعالیت مطبوعاتی اینجا و آنجا، بهویژه در «کتاب جمعه» و مجلۀ «خوشه»، در بیشتر شمارهها به نامههای مخاطبان، از سراسر ایران پاسخ میداده است. پاسخهای هوشمندانۀ شاملو در همۀ حوزهها به سؤالات مخاطبان، آنچنان زیبا و حسابشده و آگاهانه است که میتواند همچنان تا آینده رهتوشۀ بسیاری از شاعران جوان شود. در این کتاب از پاسخهای شاملو آنچه به طور مستقیم به شعر مربوط میشد، انتخاب شده است. در پارهای موارد که پاسخهای شاملو به ویژه دربارۀ «مجله» ها و خط مشی آنها و پارهای پاسخهای شگفتانگیز در حوزۀ مسائل اجتماعی و سیاسی در این کتاب نیامده است؛ چراکه هدف این کتاب روشنکردن دیدگاههای شاملو دربارۀ شعر و البته مسائل پیرامون آن است.
در این کتاب پس از مقدمۀ طولانی هیوا مسیح که به شعر شاملو و سالهای حضورش در مجلۀ «خوشه» و «کتاب جمعه» اختصاص دارد، سالشمار زندگی و آثار شاملو آورده شده است. بخش بعدی کتاب عنوان «شاملو از زبان شاملو» نام نهاده شده است. در این بخش نوشتارهایی از شاملو که بهنوعی دلنوشتههای اوست، گردآوری شده است. در قسمتی از این بخش میخوانیم: «من اگر مقروض کسی باشم، آنکس فقط خود «من» است. من مقروض خویشم. وامدار خویشم. این تن، این عمر، این زندگی دردها از دست من کشیده است. ولی بگذار احمد مقروض احمد باشد. شاملو وامدار شاملو باشد. بگذار اگر اندوهی هست، دردی هست، سوگی هست، میان خود و آیدا قسمتش کنم. بگذار احمد برای خوشیهای احمد، گلیم پارۀ دیگران را از زیر پایشان بیرون نکشد». (ص 74)
بخش دوم کتاب گفتارهای شاملو دربارۀ نیما و دیگران است. در این بخش میخوانیم: «شعر نیما تحولش را مدیون خلاقیت ذهن شخص نیماست. شعرش از لحاظ وزن دنبالۀ منطقی شهر کهن است و از لحاظ محتوا محصول بینش شاعرانۀ او. نیما از شاعران غرب، اول با آلفرد دوموسه و امیل ورهان آشنا شد. اشعار موریس مترلینگ را هم خوانده بود و با هولدرلین هم آشنایی محدودی داشت. شعر عرب را هم میشناخت اما باید در نظر داشت که جهش اصلی او با «ققنوس» آغاز میشود: بهمن 1312. آشنایی او با این شاعران مطلقاً نمیتواند برای این تحول کافی بوده باشد». (ص 96)
دربارۀ شعر سپید در بخش پنجم کتاب آمده است: «شعر سپید، مطلق و مجرد است و میباید نامی دیگر از برای آن جست. چراکه غرض از شعر سپید نوعی از شعر نیست. یا چیزی است نزدیک به شعر بیآنکه شعر باشد و نزدیک به یک «نوشته» بیآنکه منطق و مفهوم آن منطق و مفهومی باشد که تنها با نوشتن، مرادی از آن حاصل آید. گاه نقاشی است، اما نمیتوان به مدد نقاشی بیانش کرد. گاه رقص است، بیآنکه هیچ حرکتی بدان تحقق بخشد. گاه شعر است و از آن گذشته وزن و قافیهای طلب میکند. تلاش میکند که نظمی به خود بگیرد، گاه فلسفه و گاه عکاسی است، کودک بهانهجویی است که بر هر چیز چنگ میزند». (ص 127)
آغاز جداسری، شعر و نثر، مسائل شعر و جامعه و پاسخ به نوشاعران بخشهای دیگر این کتاب را شکل میدهند.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات