نظام حقوقی و قانونگذاری در شاهنامه فردوسی
| نظام حقوقی و قانونگذاری در شاهنامه فردوسی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ارشادی، سمیه (نویسنده) |
| ناشر | نگاه معاصر |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1403 |
| شابک | 0ـ294ـ290ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
نظام حقوقی و قانونگذاری در شاهنامه فردوسی تألیف سمیه ارشادی، این کتاب، پژوهشی میان‌رشته‌ای با هدف بررسی نظام حقوقی و نمودهای قانونگذاری در اندیشه‌ها و رویکردهای شاهان شاهنامه و با نگاهی به متون اوستایی، پارسی میانه، متون فارسی زرتشتی، منابع تاریخی دورۀ اسلامی، منابع رومی، متون سریانی و گزارش‌های تاریخ‌نگاران مرتبط با موضوع بحث است.
ساختار
کتاب در چهار فصل تدوین شده است.
گزارش کتاب
منابع ادبی و تاریخی، بستر مناسبی برای ارزیابی و فهم هرچه دقیق‌تر نیاز ذاتی بشر به فرهنگ و سیاست‌های دادگرانه و همچنین اثبات وجود قانون و نظام‌های حقوقی و قانونگذاری در گذشته به ملت‌ها به شمار می‌روند.
از این میان، شاهنامۀ فردوسی بزرگ‌ترین سند هویت ملی و جامع‌ترین منبع حقوقی ـ ادبی ایرانیان که از یک‌سو تجلی‌گر مفهوم «داد» و بیان‌کنندۀ چگونگی نگرش و رویکردهای رفتاری و اجرایی شاهان در زمینۀ حقوق انسان‌هاست و از سویی دیگر دورنمایی از اندیشه‌های دینی و سیاست‌های حقوقی و قانونگذاری شاهنشاهی ایران به‌ویژه ساسانیان را در زمینۀ مدیریت قواعد اجتماعی و روابط بین‌الملل در درون خود دارد، نقش و اهمیت بسیار بزرگی در پیدایی و بازپروری مفاهیم انسان‌دوستانه ایفا می‌کند؛ چراکه تنها یک اثر اساطیری، حماسی، داستانی و تاریخی نیست، بلکه به دلیل وسعت همه‌جانبه، بازتابی از قوانین و هنجارهای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و مظاهر تمدنی و بنیادهای فکری و آیینی اقوام ایرانی و انیرانی را در ادوار مختلف تاریخی در این حوزه نمایان می‌کند که تمامی این اشارات نیز بر محوریت چند اصل مهم و اساسی در ایران باستان یعنی داد، اخلاق، دین‌مداری و تقدس شاه متأثر از خدای‌نامه‌ها به شاهنامه نیز راه یافته‌اند.
به‌کارگیری فراوان واژگان و اصطلاحات حقوقی و قانونی ایران باستان یا بار معنایی آنها چون داد، بیداد، دادگر، دادخواه، داد دادن، داوری، دستگیر، پادافره، گناه، گنهکار، بدخواه، ستمگر، ستم‌دیده، زینهار، کیفر، مکافات، جزا، محضر، گواهی، خستو، پیمان و ... در شاهنامه به‌روشنی گویای این امر است. از طرفی وجود نشانه‌هایی از تدوین و اصلاح قوانین در میان شاهان گذشته در کلام انوشیروان به نقل از «تاج‌نامگ»، وجود آثاری چون «قانون‌نامه یشوع‌بخت» و تمامی منابع حقوقی گذشتۀ ایران و نیز تعهدنامه‌ها، پیمان‌نامه‌ها و قراردادنامه‌های میان ایرانیان و رومیان در دورۀ ساسانی به‌روشنی گویای تدوین قوانین و قانونگذاری از سوی شاهان ایرانی در دورۀ ساسانی و پیش از آن است که برخی موارد مشابه در شاهنامه هم دیده می‌شود که این خود بیان‌کنندۀ اهمیت شاهنامه در موضوع مدنظر است.
این کتاب، پژوهشی میان‌رشته‌ای با هدف بررسی نظام حقوقی و نمودهای قانونگذاری در اندیشه‌ها و رویکردهای شاهان شاهنامه و با نگاهی به متون اوستایی، پارسی میانه، متون فارسی زرتشتی، منابع تاریخی دورۀ اسلامی، منابع رومی، متون سریانی و گزارش‌های تاریخ‌نگاران مرتبط با موضوع بحث است؛ از این‌رو این کتاب تلاشی است برای یافتن جلوه‌هایی از قواعد حقوقی و قانونی در تمدن باستانی و گذشتۀ ادبی، فکری و تاریخی ایرانیان تا به هدف بزرگ‌تر که همان سبقت و قدمت زمانی و توجه به ابعاد گوناگون حقوق انسان‌ها و گرایش به قانونمندی در تاریخ گذشتۀ ایران و به‌ویژه شاهنامۀ فردوسی است دست یافته شود.
در فصل نخست کتاب، اشاره‌ای کلی به سابقۀ نظام حقوقی و قانونگذاری در گذشته شده است و ریشه‌های اهمیت و وجود قانون در لایه‌های درونی فرهنگ و تمدن ایرانی به اثبات می‌رسد. همچنین در این فصل پیشینۀ حقوق و قانونگذاری در متون اوستایی، پهلوی و تاریخی و آثار و منابع حقوقی زرتشتی بررسی شده است. در فصل دوم کتاب به بررسی کلی سیاست‌های حقوقی و قانونگذاری ایران در چهار دورۀ پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان شاهنامه به طور مجزا پرداخته شده است.
توجه به مقولۀ «داد» و درواقع اهتمام به عدالت‌گستری و قانونمندی شاه و کارگزارانش و توجه به حقوق زیردستان، اصلی مسلم در سیاست خارجی و کشورداری و یکی از اساسی‌ترین ارکان ایدئولوژی و از تفکرات و آرمان‌های زیربنایی و مناسبات سیاسی ـ اجتماعی شاهنامه به شمار می‌آید. در فصل سوم کتاب، نقش «داد» و اهمیت آن در رویکردها و قوانین شاهان شاهنامه بررسی شده است.
نویسنده در فصل چهارم کوشیده است تمامی قوانین صادرشدۀ شاهان شاهنامه در راستای توجه به حقوق مردم و حفظ نظم سیاسی ـ اجتماعی را بررسی کند که به ترتیب به موضوعاتی چون «نظام جرایم و مجازات‌ها»، «آیین دادرسی و عدالت قضایی»، «حق امنیت و قوانین مربوط به آن»، «حق مالکیت مردم و ادارۀ اموال»، «رویکردها و قوانین اقتصادی شاهان» و زیرمجموعه‌های آنها تقسیم‌بندی می‌شود. برخی حقوق و قوانین مربوط به زنان و نیز حقوق و قوانین انسان‌دوستانه در نبردها که در موضوعات مختلف و به طور پراکنده بدان‌ها پرداخته شده، از موارد درخور توجه در این اثر به شمار می‌آید.
پایان‌بخش کتاب را نتیجه‌گیری کلی و نمایه و کتاب‌نامه شکل می‌دهد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات