نظام آموزشی و ساختن ایران مدرن
| نظام آموزشی و ساختن ایران مدرن | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مناشری، دیوید (نویسنده)
بادامچی، محمدحسین (مترجم) مصلح، عرفان (مترجم) |
| ناشر | نشر حکمت سینا |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۳۹۷ش |
| شابک | 978-600-8058-20-5 |
| موضوع | قرن ۱۴ آموزش و پرورش - ایران - تاریخ,ایران آموزش و پرورش و دولت,آموزش و پرورش - ایران - جنبه‌ها‌ی اجتماعی |
| کد کنگره | LA۱۳۵۱/م۸ن۶ |
نظام آموزشی و ساختن ایران مدرن تألیف دیوید مناشری، مترجم محمدحسین بادامچی، عرفان مصلح؛ این کتاب یکی از جامع ترین و مهم‌ترین نوشته‌ها درباره‌ی تاریخ آموزش ایران است که نویسنده با استفاده از اسناد دست اول، صدها مصاحبه حضوری با صاحب نظران، سیاست گذاران، مدیران و استادان متنفذ در رِژیم پهلوی و همین طور اغلب آثار مهمی که در تحلیل آموزش جدید ایرانی و نقش آن در تحولات تاریخ جدید ایران به فارسی و انگلیسی نوشته شده، فراهم کرده است. وی کوشیده است بسط گام به گام آموزش جدید در نظام اجتماعی سنتی ایران را از سال 1811، یعنی تاریخ اولین اعزام دانشجویان به فرنگ توسط عباس میرزا، تا پایان سلطنت پهلوی و سپس در دهه اول جمهوری اسلامی به تصویر کشد و نقش ویژه‌ی نظام آموزشی را در تغییر تدریجی نظام ایران قدیم و ظهور ایران مدرن از طریق تربیت طبقه نخبگان جدید تبیین کند.
گزارش کتاب
این کتاب جامع ترین و مهم‌ترین کتابی است که در حوزه‌ی تاریخ آموزش کشور ایران نگاشته شده است. نویسنده در تدوین آن از منابع و اسناد دست اول، صدها مصاحبه حضوری با صاحبنظران، سیاستکذاران، مدیران و استادان متنفذ در رژیم پهلوی و همین طور اغلب آثار مهمی که تا آن تاریخ در تحلیل آموزش جدید ایرانی و نقش آن در تحولات تاریخ جدید ایران به فارسی و انگلیسی نوشته شده بود، بهره برده است. مهم‌ترین امتیاز کتاب حاضر در رویکرد آن است که آموزش جدید را به عنوان اهرم اصلی، موتور محرک و مهم‌ترین ابزار مدرنیزاسیون ایران - به عنوان یک برنامه کلان تاریخی، فلسفی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در دوه سده‌ی اخیر - معرفی کرده است. نویسنده به خوبی توانسته نغوذ گام به گام آموزش جدید (غربی) در نظام اجتماعی سنتی دوره قاجار و نقش آن در تغییر تدریجی نظام ایران قدیم و ظهور ایران مدرن از سال 1190 یعنی تاریخ اولین اعزام دانشجویان به فرنگ توسط عباس میرزا تا پایان سلطنت پهولی و سپس در دهه‌ی اول جمهوری اسلامی را به تصویر کشد. در کتاب، مراحل، نحوه و نقش ورود نظام آموزشی غربی در تحول جامعه‌ی ایرانی در سه بخش مورد بررسی شده است:
بخش ا. دوره‌ی قاجار (1304-1158)
بخش 2. آموزش در دوره‌ی رضاخان (1320-1304)
بخش 3. آموزش در دوره‌ی محمدرضاشاه (1370-1357)
مراحلی که با اعزام اولین دانشجویان برای فراگیری فنون نظامی غرب در اولین قرن نوزدهم آغاز می‌گردد، با شکل گرفتن ایده «اقتباس نظام آموزشی غرب برای دستیابی به آزادی و پیشرفت اجتماعی - اقتصادی - علمی غرب» در اذهان برخی روشنفکران کشورهای جهان اسلام (عثمانی، مصر، تونس و ایران) به صورت تقریبا هم زمان در نیمه قرن نوزدهم، به مطالبه یک تغییر درونی و تأسیس اولین مدرسه علمی غربی ایران یعنی دارالفنون می‌انجامد. و با توسعه‌ی طرح اعزام فرزندان طبقه ممتاز به فرنگ و بازگشت تدریجی آن ها، به شکل‌گیری طبقه نخبگان جدید در نظام اجتماعی اواخر قرن نوزدهم و نقش آفرینی جدی آن‌ها در انقلاب مشروطه منجر می‌شود. سپس با وارد شدن قانون نظام آموزشی اجباری فراگیر در قانون اساسی مشروطه، گام بلندی در جایگزین شدن آموزش جدید به جای آموزش سنتی حوزوی و استقرار آموزش جدید در مرکز جامعه‌ی ایرانی برداشته می‌شود. سپس فلسفه آموزشی رژیم جدید پهلوی، رابطه آن با رفرم اجتماعی - سیاسی - فرهنگی مدنظر رضاشاه و نحوه‌ی تحقق آن در مدارس جدید تحلیل می‌شود. اعزام دانشجویان به فرنگ با برنامه ریزی جدیدی در دوره‌ی رضاشاه اداممه می‌یابد. که با شکست طرح تأمین طبقه نخبگان سیاسی - اجتماعی رژیم از طریق اعزام دانشجویان به اروپا، به طرح اولین داشنگاه ایران یعنی داشنگاه تهران می‌انجامد. و بعد دیدگاه محمدرضا پهولی و سیاستگذاران دربار و تحولاتی که با آغاز انقلاب سفید در فلسفه‌ی آموزشی وی پیدا شد بررسی می‌شود تا میزان رسوخ نظام آموزشی جدید در مقاطع ابتدایی، متوسطه و عالی ارزیابی شود. با تغییر سیاست‌های آموزشی شاه در انقلاب سفید که با عنوان «انقلاب آموزشی» شناخته می‌شود، خاستگاه اجتماعی طبقات تحصیلکرده در ایران دچار تحول می‌شود و آموزش تا حد زیادی در طبقات سنتی و پایین جامعه هم جایگاه می‌یابد. آموزش مردن و اعزام دانشجو به اروپا و آمریکا در طول دوره‌ی پهلوی مهم‌ترین وسیله ساختن طبقه نخبگان جدید است که به تدریج طبقه نخبگان سنتی و به ویژه فارغ التحصیلان حوزوی را از صحنه سیاست کشور حذف می‌کند. با این حال رژیم محمدرضا شاه در انقلاب آموزشی کاملا موفق نیست و نمی تواند دانشگاه تهران، دژ سرسخت روشنفکران لیبرال ملی گرا، را تسخیر کند که به بروز آشوب‌های دانشگاهی اواخر سلطنت شاه می‌انجامد. در نهایت با بروز انقلاب اسلامی و چرخش بزرگ در فلسفه‌ی سیاسی نظام حاکمیت ایران، سیاست تحول در نظام آموزشی پهلوی تحت عنوان «انقلاب فرهنگی» مطرح و اجرا می‌گردد که میزان توفیق آن در به هم ریختن نظم مدرن به وجود آمده در نظام آموزشی ایران در یک و نیم قرن پیش از آن سیاست در فصل خاتمه تحلیل و بررسی می‌شود.
کتابی که پیش روی شماست بی شک یکی از بهترین کتاب هایی است که با برقرار کردن پیوند اندیشه و عمل در تاریخ معاصر ایران، بینش نوینی نسبت به نظام آموزشی کنونی جامعه ما که میراث 168 سال تلاش برای غربی کردن آموزش و جامعه ایران در ادوار قاجار و پهلوی است، به روی نسل جدید ایرانیان می‌گشاید.[۱]
پانويس
منابع مقاله
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران