نامه‌های عاشق و معشوق در دورۀ قاجار: مراسلات عاشق و معشوق ستمگر
| نامه‌های عاشق و معشوق در دورۀ قاجار: مراسلات عاشق و معشوق ستمگر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مجرم (نویسنده) مراد، ندا (محقق) |
| ناشر | مروارید |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۴۰۲ش |
| شابک | 0ـ085ـ324ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
نامه‌های عاشق و معشوق در دورۀ قاجار: مراسلات عاشق و معشوق ستمگر تألیف مجرم (زنده در سال 1266 قمری)، مصحح ندا مراد؛ در این کتاب، نویسنده ذهنیات و کارکردهای رفتاری عاشقی صبور با معشوق گریزپایش را در گفتگویی درونی به‌خوبی بیان می‌کند و مناظره‌های عاشقانه که در قالب نامه‌های عاشق و جوابیه‌های معشوق روایت می‌شود، گویای این واقعیت است که عاشق بی‌قرار، قبل از وصال، یار و همراهی جز خیال معشوق ندارد و تنهایی‌اش را با خیال او پر می‌کند.
گزارش کتاب
این کتاب دربرگیرندۀ سی‌ویک نامۀ عاشقانه و سی‌ویک جواب این نامه‌ها در بیان احوال عاشق و معشوق و وقایع میان ایشان است که در آن عاشق اول از سوزوگداز دل خود در ابتدا به نثر و بعد به نظم سخن می‌گوید و بعد معشوق نیز به همان سبک جواب می‌دهد. در بخش «ابیات مناسب مقام» از سروده‌های بسیاری بهره برده است تا به اثر عمق و تأثیر بیشتری ببخشد.
«مجرم» تخلق راقم این نامه‌هاست که در هیچ‌کدام از منابع و تذکره‌ها مطلبی دربارۀ او و مراسلات عاشق و معشوق نیامده است؛ از این دیدگاه، نام و نشان و تألیف او خالی از ابهام نیست و با اطلاعات موجود دربارۀ احتمال ارتباط مذکور با مجرم یزدی، مجرم کشمیری و چند تن دیگر نمی‌توان اظهارنظر قطعی کرد.
این کتاب، اثری غنایی و بیان‌کنندۀ حالات درونی نویسندۀ نامه‌هاست؛ مراسلاتی که از سوز دل عاشقش حکایت می‌کند و حتی عبارات و جملات خبری‌اش چنان لطیف، عاطفی و دلنشین است که هر شنونده‌ای را سر ذوق می‌آورد. درواقع عاطفه، مادۀ اولیه و خام این مراسلات است که نویسنده از آن کمک می‌گیرد و از طریق آفرینش هنری آن را به مادۀ دیگر جز مادۀ عواطف و افکار تغییر می‌دهد. هرچند نویسنده قالب نامه‌نگاری برای اثر خود برگزیده است، با دیدی وسیع موضوعاتی ادبی، هنری، اخلاقی، اجتماعی و انسانی را به تصویر می‌کشد و ابعادی از روابط انسانی را بازگو می‌کند که پیوندی جدانشدنی با سرشت و طبیعت فرد و جامعه دارد و پرداختۀ جهان ذهنی‌اش است.
در «مراسلات عاشق و معشوق» زمان، مکان، نام و نشان عاشق و معشوق مجهول و نامشخص است. نویسنده شاید نام و نشانی از عاشق و معشوقی خاص مدنظر نداشته و قصد او از نوشتن این مراسلات شرح و وصف حال عشاق واقعی بوده است. البته در فضاسازی متن، غم، شادی، ترس از جدایی و نظیر آنها که شرح‌حالی از احوالات عاشقان راستین است، به چشم می‌خورد. او شرح دردها و رنج‌های عاشقان راستین را روایت می‌کند که عنصر عشق تمام وجودش را فرا گرفته و با این پیوند مقدس موجودیت و هویت می‌یابد.
این نامه‌ها با زاویۀ دید اول شخص به رشتۀ تحریر درآمده است؛ درواقع نویسنده با زاویۀ دید اول شخص که از آن به عنوان زاویۀ کلی یا دید پرنده‌وار نام برده می‌شود، زوایایی از دفتر خاطرات و شرح احوال انسانی عاشق را گشوده و به تصویر می‌کشد و بدین‌گونه بین مخاطبان خود و اثر با دیدی واقع‌بینانه پیوندی عمیق برقرار می‌کند. همچنین حالات روحی و عاطفی عاشق با زبردستی تمام در خلال جملات، چنان شورانگیز توصیف می‌شود که هر خوانندۀ صاحب‌دلی را با خود همراه می‌کند.
در این کتاب، نویسنده ذهنیات و کارکردهای رفتاری عاشقی صبور با معشوق گریزپایش را در گفتگویی درونی به‌خوبی بیان می‌کند و مناظره‌های عاشقانه که در قالب نامه‌های عاشق و جوابیه‌های معشوق روایت می‌شود، گویای این واقعیت است که عاشق بی‌قرار، قبل از وصال، یار و همراهی جز خیال معشوق ندارد و تنهایی‌اش را با خیال او پر می‌کند. عاشق با توصیف جنبه‌های رفتاری و ظاهری این معشوق ستمگر، جفاکار و سنگدل از یک‌سو، او را مظهر زیبایی و ناز و ملاحت می‌داند که دلدادگان بی‌شماری دارد و از سوی دیگر بر این موضوع صحه می‌گذارد که با وجود جور و جفا و ستمگری معشوق، آرزومند وصال است و پناهگاه و محل آرامشی جز در جواز معشوق نخواهد داشت.
ویژگی‌های این کتاب از نظر صرف، نحو و انشاء نیز درخور توجه است. تناسب قال و مقال، صراحت در بیان، ایجاز و کوتاهی جملات، زبان ادبی و وفور کاربرد سجع و ترسیع و موازنه از ویژگی‌های بارز نثر این کتاب است؛ اما همانند دیگر نامه‌های دورۀ قاجاری در ساده‌نویسی، مختصری نیز به زبان محاوره نزدیک می‌شود. در استفاده از کلمات عربی مقتصد است و بیشتر کلمات فارسی استفاده می‌شود و اگر لغات عربی در متن نامه‌ها مشاهده می‌شود، همان لغاتی هستند که به صورت رایج مردم کوچه و بازار در هر دوره‌ای به کار می‌برند.
تصحیح این کتاب بر اساس نسخه‌های موجود در فهرستگان «فنخا» انجام شده است و نسخۀ کتابخانۀ مجلس به شمارۀ 1/2684 که نسخه‌ای معتبر، خوشخوان و بدون افتادگی است، اساس کار قرار گرفته است.[۱]
پانويس