موسوعة العقائد الإسلامية في الكتاب و السنة
موسوعة العقائد الإسلامية في الكتاب و السنة، نوشته محمد محمدی ری‌شهری، دانشنامه‌ای است که در صدد عرضه نظام‌مند آیات و احادیث اعتقادى با توضیح و تحلیل، است.
| موسوعة العقائد الإسلامية في الكتاب و السنة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | محمدی ری‌شهری، محمد (نویسنده)
مسعودی، عبدالهادی (نویسنده) مرکز تحقيقات دارالحديث (محقق) خدایاری، علی‌نقی (نویسنده) برنجکار، رضا (نویسنده) |
| ناشر | مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث، سازمان چاپ و نشر |
| مکان نشر | ايران - قم |
| چاپ | 3 |
| شابک | 978-964-7489-99-7 |
| موضوع | اسلام - اعتقادات - احاديث
شيعه - اعتقادات - احاديث احاديث اهل سنت - قرن 14 احاديث شيعه - قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
این مجموعه، به زبان عربی و در زمان معاصر به نگارش درآمده است.
ساختار
کتاب در شش جلد تنظیم شده است. هر جلد مشتمل بر چند قسم و هر قسم دارای فصولی متعدد می‌باشد.
گزارش محتوا
در این پژوهش، سه کار اصلى در مورد اعتقادات انجام پذیرفته است: گردآورى آیات و احادیث اعتقادى، تنظیم موضوعى آیات و احادیث گردآوری‌شده و تحلیل مباحث مهم و حلّ تعارضات احتمالى و پاسخگویى به شبهات[۱].
اگر وظایف یک متکلّم را به دو بخش کلی استنباط عقاید اسلامى و دفاع از آنها تقسیم کنیم، در این دانشنامه، بخش اوّل و قسمت مهمى از بخش دوم به انجام رسیده است؛ چراکه به‌منظور دفاع از عقاید اسلامى، نخست باید آنها را تنظیم کرد و پس از آن، به توضیح مفاهیم پرداخت و سرانجام، به اثبات و دفع شبهات و ردّ عقاید معارض پرداخت[۲].
بخش‌هاى اصلى این دانشنامه، عبارتند از: عقل و جهل، علم و حکمت، شناخت خدا، عدل خدا، نبوّت، امامت، معاد، جهان‌شناسى و ادیان و مذاهب[۳].
ویژگی‌هاى این دانشنامه
الف)- استناد به قرآن و برهان: نخستین و مهمترین ویژگى این دانشنامه، استناد آن به قرآن کریم و برهان عقلى است. راهیابى به قرآن و برهان، در کنار احادیث مأثور، عقاید دینى را ریشه‌دار مىسازد.
در دانشنامه عقاید اسلامى، تکیه‌گاه اصلى اصول عقاید (از قبیل: توحید و نبوّت)، برهان‌هاى عقلى برگرفته از قرآن و حدیث هستند؛ یعنى استدلالهایى که صرف نظر از گوینده، مىتوان بدانها استناد جست؛ ازاین‌رو، نیازى به تحلیل و بررسى سندىِ این احادیث نیست. اما در فروع عقاید، دانشنامه تلاش مى‌کند تا پژوهشگر را به علم یا اطمینان به صدور احادیث برساند، خواه از طریق قوّت سند و خواه از راه سازگارى محتواى حدیث با قرآن و عقل و سایر احادیث.
ب)- جامعیت: تمام سعى و تلاش بر آن است تا این دانشنامه، به‌گونه‌اى تنظیم شود که تمامى آیات و احادیث مربوط به موضوعات متنوع عقیدتى را در بر گیرد؛ ضمن اینکه اگر سخنى نادرست به پیشوایان دین، منسوب است، مورد نقد و بررسى قرار گیرد.
ج)- تنظیم موضوعى و ساختار درختى: براى دستیابى آسان پژوهشگران به احادیث عقیدتى و فراهمسازى بستر فهم دقیق محتواى آنها، دانشنامه، احادیث مربوط به هر موضوع را در تبیینى منطقى از کلّى به جزئى، در خود جاى داده است.
د)- اختصار: تلاش شده در حدّ توان و با حفظ جامعیت، حجم دانشنامه پایین بیاید. در این راستا احادیث هم‌معنا حذف شده و به ذکر نشانى و اختلاف آنها در پاورقى اکتفا گردیده است.
با این ویژگى، پژوهشگر مىتواند براى رسیدن به اهداف پژوهشى، در کمترین زمان، بیشترین بهره را ببرد.
ه)- پرداختن به برخى مباحث جدید و مورد نیاز: در درآمد دانشنامه، شمارى از مباحث روز و مورد نیاز پژوهشگران در عرصه مسائل اعتقادى، به بحث گذارده می‌شود.
و)- شرح، نتیجه‌گیرى، تحلیل و نقد: در ابتدا و یا انتهاى بسیارى از بخش‌ها و فصلهاى دانشنامه، نتیجه‌گیرى، تحلیل و نقدهایى به چشم مى‌خورد که ساختار و حدود آن بخش و فصل را نشان مىدهد؛ البته این، بدان معنا نیست که دیگر بخش‌ها به نقد و تحلیل نیاز ندارند، بلکه اینها نخستین گام براى زمینه‌سازى پژوهش‌ها و بررسی‌هاى گسترده و متنوع در عرصه مسائل مختلف عقیدتى هستند.
ز)- نمایه سازى: براى دستیابى بهتر پژوهشگران به احادیث اعتقادى، نمایه‌هاى این احادیث، جداگانه در دسترس قرار گرفته است. این نمایه‌ها زمینه بهره‌گیرى پژوهشگران از احادیث اعتقادى را در دیگر مباحث علمى و اخلاقى فراهم مىسازند.
ح)- هر عنوان، داراى درآمدى شامل گزارشى از احادیث عنوان و جمع‌بندى محتواى احادیث است و در آغاز یا انجام بسیارى از بخش‌هاى دانشنامه، تعلیقات، نتیجه‌گیرى و یا تحلیل و نقد مطالب ذکرشده آمده است و در مواردى (همچون تعارض ظاهرى روایات) که رفع ابهام آنها نیازمند توضیح است، بیان‌هاى تکمیل‌کننده‌اى افزوده شده است. به‌منظور تقویت متون حدیثى، احادیثِ مأخذیابی‌شده از معتبرترین منابع موجود، به‌ترتیب اعتبار، در پاورقى مستندسازى شده‌اند[۴].
شیوه گزینش و تدوین آیات و احادیث
احادیث مربوط به هر موضوع، از مصادر روایى شیعه و اهل سنّت، گردآورى و با آیات قرآن، تنظیم و ارائه شده است. این دانشنامه، تمامى احادیث گزارش‌شده از پیامبر(ص) و اهلبیت(ع) را به‌صورت برابر، در خود جاى داده است؛ چنان‌که واژه «سنّت» در عنوان کتاب، گویاى این مطلب است. از تکرار احادیث، پرهیز شده، مگر در موارد زیر:
- وجود نکته‌اى مهم در تفاوت واژه‌ها؛
- وجود تباین لفظى میان متن شیعه و اهل سنّت؛
- وجود حدیث در باب‌هاى گوناگون حدیثى و کوتاه بودن آن.
به‌جز این سه مورد، احادیث تکرارى، حذف و نشانى آنها در پاورقى طبق روش دانشنامه، ثبت گردیده است.
پس از آوردن آیات مربوط به موضوع، احادیث پیامبر(ص) و سپس احادیث اهلبیت(ع) تا امام مهدى(عج) به‌ترتیب آورده شده، مگر احادیثى که در تفسیر آیات، وارد شده‌اند، که بر دیگر روایتها مقدّم شده‌اند.
منابع احادیث، در پاورقى و به‌ترتیب اعتبارشان تنظیم شده‌اند.
درصورتى‌که دسترسی به منابع اوّلیه ممکن باشد، حدیث فقط از آنها نقل مى‌گردد، مگر «بحار الأنوار» در احادیث شیعه و «كنز العمّال» در احادیث اهل سنّت که در پایانِ نشانى خواهند آمد.
اگر یک حدیث، هم از پیامبر(ص)، هم از دیگر معصومان نقل شده باشد، حدیث پیامبر(ص) در متن می‌آید و به احادیث دیگر در پاورقى اشاره می‌شود.
احادیث، با نام پیامبر(ص) و یا اهلبیت(ع) آغاز می‌شود، مگر آنکه متن به‌گونه‌اى باشد که باید اسم راوى آورده شود؛ در این صورت، نام کتابى که حدیث از آن نقل شده، در ابتدا آورده می‌شود.
براى پیامبر(ص) و اهلبیت(ع) نامها و لقب‌هاى گوناگونى است؛ ولى براى هریک، یک نام یا لقبِ ثابت گذاشته شده است.
به جهت احترام، نام پیامبر(ص)، همراه با جمله «صلّى‌اللّه‌عليه‌و‌آله» و نام هریک از امامان، با جمله «عليه‌السلام» آورده شده است؛ گرچه در منبع، به‌گونه‌اى دیگر احترام شده باشند؛ ولى در مورد دیگران، به آوردن نام، اکتفا شده است.
پس از ذکر منابع در پاورقى، گاه با تعبیر «همچنین، ر.ک»، ارجاعاتى به منابع دیگر داده شده است. در چنین مواردى، متن ارجاعى با متن نقلشده، تفاوتى فاحش دارد که توجّه بدان براى پژوهشگر، مفید است.
ارجاعاتى که به قسمتهاى دیگر این دانشنامه داده شده، به جهت تناسب محتوایى میان احادیث آنهاست[۵].
وضعیت کتاب
فهرست اجمالی مطالب هر جلد، در ابتدا و فهرست تفصیلی آن در انتهای همان جلد ذکر شده است.
در پاورقی‌ها توضیح برخی از جملات و آدرس مطالب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه مؤلف.
- پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه