منهج الإمام السجاد علیه‌السلام في التوحید و السلوک و التربیة

منهج الإمام السجاد(ع) في التوحيد و السلوك و التربية، اثر شلتاغ عبود (متولد ١٩٤٧م)، در بررسی موضوعات و خصوصیات فنی و ادبی صحیفه سجادیه است.

منهج الإمام السجاد علیه‌السلام في التوحید و السلوک و التربیة
پدیدآوران	عبود، شلتاغ (نويسنده)
ناشر	دار الهادي
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1423ق - 2002م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	1423 /ع2م8 43 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نویسنده، معتقد است که امام سجاد(ع) در شرایط سخت حکومت ظلم و جور، بهترین و تنهاترین روش ممکن را برای استحکام و ابراز عقیده و روش خود، با نهایت ایمان، صدق و ابزار فنی و عاطفی برگزید و آن دعا بود، اما نه دعای انزوا، بلکه دعایی که شعله‌های آتش را در دربار ظلم اموی روشن ساخت.

ایشان در هشت فصل با رویکردی جدید، به خصوصیات و ارزش‌های فکری صحیفه پرداخته است:

• «امام و صحیفه»: در آن، به خلاصه‌ای از زندگی و خصوصیات امام سجاد(ع) و ذکر برخی ویژگی‌های صحیفه اشاره دارد.

• «مفهوم دعا در اسلام»: در آن، جایگاه و ارزش دعا در زندگی و نفس انسان، رابطه او با خالق و معبود خود را تبیین کرده و به بیان دعا در قرآن و دعاهای انبیا و اجابت آن، دعاهای پیامبر اسلام(ص)، دعای ائمه(ع)، صحابه و تابعین می‌پردازد.

• «عرفان ربانی در صحیفه سجادیه»: در آن، نشانه‌های دعای امام و موضوع‌ آن‌ها را مورد بحث قرار می‌دهد و مباحثی همچون: شناخت خداوند، ریشه تصوف اسلامی و اصول آن و تفاوت آن با روش حلاج، سهروردی، ابن عربی و روش کلامی و فلسفی، روش قرآنی شناخت خداوند و تطبیق روش صحیفه بر آن، صفات و اسماء حسنای خداوند، حمد، شکر و تعظیم خداوند و ثمره شناخت خداوند را مطرح می‌کند.

• «روش سلوک انسان»: در آن، مباحث انسان و هدف خلقت، عنصر زمان و نقش و ارزش آن در زندگی انسان، اوقات فراغت، نقش عمل در سلوک روزانه و تکامل شخصیت اسلامی انسان را واکاوی می‌نماید.

1. «بعد اخلاقی در صحیفه»: در آن، به روشن کردن بحث تجسد صفات و اسماء الهی در انسان و تخلق به اخلاق الله در ارتباط انسان با خود، با خداوند و با اجتماع اهتمام می‌ورزد و در این راستا، توبه، استغفار، ذکر، اعتراف، تذلل و خشوع، پناه بردن به خداوند، فرار به‌سوی او، امیدواری (رجا)، مکارم اخلاق و استعاذه را نمونه می‌آورد.

• «بعد سیاسی در صحیفه»: در آن، مباحث زیر را مطرح می‌کند: اشاره‌ تاریخی به خلافت اموی و اتفاقات بعد از شهادت امام حسین(ع)، عدم کناره‌گیری امام از مبارزه با ظلم و جور اموی، حمایت از کلیت منافع اسلام و امت اسلامی با وجود مخالفت با حکومت، حرکت امام در تبیین عقیده اسلامی و فهم میثاق توحید و تبعات عملی آن در بعد سیاسی که پیامبر سیزده سال در مکه آن را ترسیم کرد، تعیین حقوق دین و واجبات دینی، مطرح کردن واجب الهی امر به معروف و نهی از منکر، ظلم و ظالم و عدل، دعا علیه ظالمین و رد کید دشمنان و برائت از آنها و وجوب یاری رساندن به مظلومین، نظریه ولایت و منزلت اهل‌بیت(ع) و ضرورت آن (از جمله در دعای عرفه).

• «صحیفه سجادیه و نفس انسانی»: در آن، از تمثیل صحیفه از شخصیت و روحیه عاطفی امام و تأثیر آن بر روحیات انسان‌ها سخن می‌گوید و معتقد است که دعاهای صحیفه گوشه‌هایی از طبیعت نفس انسان و سجایا و ترکیبات آن را نمایش می‌دهد. به ادب دعا نزد امام اشاره می‌کند و معتقد است که تجربه زنده‌ای است از آمیختن صدق با دعا که شعور انسانی را به حرکت درمی‌آورد و به انسان احساس جدیدی القا می‌کند که پشتوانه آن قاعده فکری دینی نهفته است و بهترین مصداق ادب قرآنی است که در آیه 16 سوره حدید، مطرح می‌شود:

"أَ لَمۡ يأۡنِ لِلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَن تَخۡشَعَ قُلُوبُهُمۡ لِذِكۡرِ ٱللَّهِ وَ مَا نَزَلَ مِنَ ٱلۡحَقِّ وَ لَا يكونُواْ كٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكتَٰبَ مِن قَبۡلُ فَطَالَ عَلَيۡهِمُ ٱلۡأَمَدُ فَقَسَتۡ قُلُوبُهُمۡۖ وَ كثِيرࣱ مِّنۡهُمۡ فَٰسِقُونَ» (آیا وقت آن نرسیده است که دل‌هاى مؤمنان در برابر ذکر خدا و آنچه از حقّ نازل کرده است، خاشع گردد؟! و مانند کسانى نباشند که در گذشته به آنها کتاب آسمانى داده شد، سپس زمانى طولانى بر آنها گذشت و قلب‌هایشان قساوت پیدا کرد و بسیارى از آنها گنهکارند).

• «ویژگی‌های هنری صحیفه»: در این فصل، به این نکته می‌پردازد که صحیفه علاوه بر اینکه اثری تربیتی، اخلاقی و سیاسی است، اثری لغوی، ادبی و نمایانگر رویکرد لغوی و ادبی نیمه دوم قرن اول هجری نیز هست، اما متأسفانه به دلایلی به‌عنوان اثر ادبی آن قرن معرفی نشده و مورد بحث قرار نگرفته است. مهم‌ترین نشانه اسلوب ادبی صحیفه این است که مرتبط با طبع و محیط عربی فطری است؛ زیرا برگرفته از ادب الهی قرآن با فراوانی اندوخته فکری و مفردات و اسلوب است و ادب نبوی و اهل‌بیت در تعبیر و ادا به ادب قرآنی نزدیک‌تر است. در صحیفه، تکلف در لفظ، پیچیدگی در ترکیب، غرابت در صیاغت و غلو و مبالغه در فکر دیده نمی‌شود، بلکه الفاظ آن روان است و بلاغت بدوی (که قرآن آن را از تنگنای حصار دنیا خارج کرد و به آن وسعت دنیا و آخرت داد) و بلاغت عربی اصیل که قرآن به آن اصالتی افزون و پاکی و زلالی بیشتری عطا کرد، در آن نمایان است.

نویسنده، ترسل و اطناب، تنوع اسلوب، اقتباس و تضمین و تنغیم را از نمونه‌های دیگر صنعت ادبی صحیفه برمی‌شمرد.

شلتاغ عبود، مطالب خود را با قلمی روان و گویا و صریح با ذکر شواهد مربوط به هر بحث از صحیفه قرین می‌کند و با این کتاب، زوایای جدیدی از ابعاد گسترده آن را مطابق با شرایط معاصر به روی صاحبان فکر و اندیشه و احساس، می‌گشاید.

در پایان، فهرست کلیات مطالب، تحریر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.