ملخص إبطال القياس و الرأي و الاستحسان و التقليد و التعليل
ملخّص إبطال القياس و الرأي و الاستحسان و التقليد و التعليل، نوشته ابومحمد على بن احمد بن سعید، مشهور به ابن حزم اندلسی (456-384ق) است. او، که از پیشگامان مکتب ظاهری در فقه است، به ظاهر نصوص قرآن و سنت باور دارد و قیاس، رأی، استحسان، تقلید و تعلیلِ در استنباط احکام شرعی را نمیپذیرد.
| ملخص إبطال القياس و الرأي و الاستحسان و التقليد و التعليل | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن حزم، علی بن احمد (نويسنده) افغانی، سعید (محقق) |
| عنوانهای دیگر | إبطال القياس و الرأي و الاستحسان و التقليد و التعليل. برگزیده |
| سال نشر | 1435ق - 2014م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /الف2 الف201 155/6 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
محتوای کتاب
این رساله، خلاصهای از کتاب او با عنوان «إبطال القياس و الرأي و الاستحسان و التقليد و التعليل» است. شرح محتوای «ملخّص» در بخشی از متنی که آثار ابن حزم را در «ویکینور» شناسانده، آمده است. محقق (افغانی) افزون بر آن، درباره این رساله میگوید: ابن حزم در نگارشهای خود عادت داشته است که از پهنای کتابهای مطوّلش کاسته، آن را مختصر کند تا مباحث مهمش بهخوبی دیده شود. گمان بر این است که این «ملخص» پس از «محلّی» نوشته شده باشد. او میگوید که این رساله برای فاضلان نگارش شده است و به کار مبتدیان نمیآید. مباحثی که در این اثر بهطور فشرده درج شده است، در آثارِ دیگر نویسنده (مانند الإحكام، النبذة، مراتب الإجماع و المحلی) نیز یافت میشود؛ بهگونهای که اگر بر این رساله نام او نبود، باز هم متن آن به ابن حزم گواهی میداد. «ملخّص»، سامانمند است و متن آن بهسان سَبکی که در نوشتار دیگر او «المفاضلة بين الصحابة» دیده میشود، گامبهگام تحریر یافته است؛ نویسنده در آغاز، اصطلاحهای «قیاس»، «استحسان»، «تعلیل» و «تقلید» را جداگانه توضیح میدهد. سپس، احتجاج کسانی را که این مُصطلحات را درست میانگارند، بهخوبی و نکتهبهنکته بیان میکند. آنگاه هر چهار اصطلاح را به یاری هوش سرشار و حافظه شگرف و دریاگونهاش یکییکی ناکار میکند. در غنای مطالب این ملخّص کافی است بگوییم چنانچه فقط همین متن فشرده در اختیارمان بود، با دیدن بهرهها، تفصیلها و تعبیرهای نابی که در آن آمده، ولی در آثار مطوّل او نمیبینیم، شگفتزده نمیشدیم! دیگر اینکه، این «ملخّص» یکباره به رشته تحریر درنیامده است؛ برای همین، با دیدن اختلافی که در نگارش عبارتهای هر بخش از بخش دیگر صورت گرفته، نشاید که به شگفت آییم[۱].
نسخهشناسی کتاب
نسخه تونسی کتاب از عنوان تا پایان، به خط ذهبی (متوفای 748ق) است. او خود نیز از نسخهای که با خط محییالدین بن عربی (متوفای 638ق) نگارش شده، بهره گرفته و بر آن حاشیه زده است.
کار محقق
افغانی (محقق) در آغاز مقدمهاش بحثی کوتاه از مصطلحات پنجگانه کتاب انجام داده است و سپس، از شخصیت علمی ابن حزم و آنچه بر سر او آمده، سخن گفته است[۲]. او آیههای قرآن و حدیثهای نبوی(ص) را تخریج کرده است، برخی اَعلام و رویدادها را شناسانده است، برخی ارجاعات ابن حزم را تصحیح نموده است، برخی موضوعهایی را که مشابه آن در آثار دیگر ابن حزم (مانند المحلی، الإحكام لأصول الأحكام، النبذة و مراتب الإجماع) یافت میشود، در پاورقی به آنها اشاره نموده است؛ آنچه را که از قلم ذهبی و یا محییالدین در نگارش کتاب افتاده است و نبودش کلام را نامفهوم میکند، به متن افزوده و آن را در نشانه [ ] نهاده است؛ فهرستی را نیز از آیهها، حدیثها، اعلام، گروهها، جاها، کتابها و موضوعهای کتاب در پایان اثر آورده است[۳].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه محقق.