معرفی و نقد و تحلیل شروح مثنوی، شروح فارسی موجود در ایران
معرفی و نقد و تحلیل شروح مثنوی، شروح فارسی موجود در ایران تألیف رضا شجری، این کتاب، شرح‌های مثنوی را از آغاز، یعنی از شرح احمد رومی(۷۲۰ق) که نخستین شرح مثنوی به حساب می‌آید تا کتاب سرّ نی، اثر فاخر و ارزشمند عبدالحسین زرین کوب که در سال ۱۳۶۲ به چاپ رسیده، به صورت تحلیلی و مبسوط نقد و معرفی نموده است و نخستین تحقیق علمی و جامع در موضوع خود می‌باشد. اين اثر به عنوان رسالۀ دکتری انجام گرفته و در یک مقدمه و دو فصل تنظیم و چاپ شده است.
| معرفی و نقد و تحلیل شروح مثنوی، شروح فارسی موجود در ایران | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شجری، رضا (نویسنده) |
| ناشر | مؤسسه انتشارات امیرکبیر |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1386 |
| چاپ | اول |
| موضوع | مولوی، جلال الدین، محمد بن محمد، ۶۰۴ - ۶۷۲ق. مثنوی - نقد و تفسیر - تا‌ریخ,مولوی، جلال الدین، محمد بن محمد، ۶۰۴ - ۶۷۲ق. - نقد و تفسیر - تا‌ریخ,شعر فارسی - قرن۷ق - تا‌ریخ ونقد |
| کد کنگره | PIR۵۳۰۱/ش۳،م۶ |
در مقدمه، پرسش‌های زير به عنوان مسائل اين تحقیق مطرح شده است:
۱. روش مفسران در تفسیر و شرح مثنوی چگونه است؟ (موضوعی، ابیات دشوار و مشکل،انتخاب دفاتر، یا قسمتی از دفتر).
۲. کدام یک از ابعاد مثنوی(عرفانی، ادبی، فلسفی و کلامی، قرآنی و حدیثی و ...) بیشتر مورد تأکید شارحان قرارگرفته است؟
۳. هر کدام از شروح منتخب(چهار شرح) از چه امتیاراتی برخوردار |ست؟
۴. کدام یک از ابیات مثنوی(در دفتراول) بیشتر مورد شرح و تفسیر قرار گرفته است علل و عوامل آن چیست؟ پاسخ‌های این پرسش‌ها مجموعه مطالبی است که در دو فصل مطرح می‌شود.
در فصل نخست، با عنوان شروح مثنوی از آغاز تا زرین‌کوب، شرح‌هایی که از قرن هشتم تا چهاردهم به زبانهای فارسی، ترکی و عربی در ایران هند و ترکیه نگارش یافته معرفی می‌کند و در ادامه، تحت عنوان شروح منتخب و ارزشمند، بیست شرح برتر را انتخاب و روش‌های تفسیری و ویژگی‌های هر کدام را به تفصیل مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد. مقصود مؤلف از شروح منتخب بیست گانه، شرح‌هایی‌است که به گفتۀ وی از معیارهای یک شرح مطلوب برخوردار است و مورد استفاده و استناد شارحان بعد از خود بوده است.
اين شرح‌ها عبارت است: شرح جواهرالاسرار خوارزمی، شرح مثنوی شاه داعی، شرح مثنوی سروری، گلشن توحیدی شاهدی، کنوزالعرفان ملاصالح روغنی، شرح کبیر انقروی، مکاشفات رضوی، لطایف المعنوی عباسی، اسرارالغیوب خواجه پارسا، مخزن‌الاسرار اکبرآبادی، شرح بحرالعلوم، شرح اسرار سبزواری، المنهج القوی(عربی)، شرح نیکلسون، شرح مثنوی شریف فروزانفر؛ تفسیر محمدتقی جعفری، نثر و شرح گولپینارلی، مولوی نامه همایی، شرح مثنوی استعلامی، سرّنی زرین کوب، شرح مثنوی سید جعفر شهیدی ظاهرا فراموش شده و در میان این مجموعه نیست.
در فصل دوم، با عنوان نقد و تحلیل شروح مثنوی، از میان بیست شرح مذکو، چهار شرح جواهرالاسرار، شرح کبیر انقروی، شرح نیکلسون و شرح فروزانفر را برتر تشخیص داده و به صورت ویژه، تطبیقی و مقایسه‌ای مورد نقد و تحلیل دقیق‌تر قرارداده است. نگارنده، در این تحلیل‌ها می‌کوشد با بررسی مقایسه‌ای میان مطالب آغازین هر شرح با یکدیگر، تمامی ویژگی‌ها و امتیازات و همچنین کاستی‌ها و نارسایی‌های هرکدام را با تمام جزئیات بیان کند.
در پایان کتاب پس از نتیجه‌گیری از مباحث فصل دوم و با بیان مجدّد امتیازات شرح‌های چهارگانه، می‌نویسد: به عقیدۀ من شرح مثنوی شریف استاد فروزانفر از شرایط و امتیازات بیشتر و بهتری برخوردار است و می‌توان آن را بهترین شرح بر دفتر اول (تا بیت ۳۰۰۸) معرفی کرد. ضمن اینکه بر شرح نیکلسون و انقروی نیز ارزش بسیار زیاد قائل است. فهرست منابع در هفت صفحه در پایان کتاب درج است.[۱]
پانويس
- ↑ ر.ک: عالمی، محمدعلم، ص325-326
منابع مقاله
عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.