معجم مورخي الشيعة: الإمامية - الزيدية -الإسماعيلية

معجم مورخي الشیعة: الإمامیة - الزیدیة -الإسماعیلیة
پدیدآوران	عبدالحمید، صائب (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	الإمامیة - الزیدیة - الإسماعیلیة المؤلفون في التاریخ بالعربیة منذ القرن الأول حتی نهایة القرن الرابع عشر من الهجرة
ناشر	مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامى
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1424 ق
چاپ	1
شابک	‎964-8360-20-0
موضوع	تاریخ نویسان اسلامی - سرگذشت‌نامه و کتاب‌شناسی تاریخ نویسان شیعه - سرگذشت‌نامه و کتاب‌شناسی تاریخ نویسی اسلامی - سرگذشتنامه و کتابشناسی
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏DS‎‏ ‎‏35‎‏/‎‏67‎‏ ‎‏/‎‏آ‎‏1‎‏ع‎‏2
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

معجم مؤرخي الشيعة: الإمامية - الزيدية - الإسماعيليه، اثر صائب عبدالحميد، معرفى مورخين شيعه از قرن اول تا قرن چهاردهم هجرى مى‌باشد كه به زبان عربى و در سال 1424ق، نوشته شده است.

نویسنده انگيزه خود را از تدوين كتاب، بى‌اعتنايى شاكر مصطفى در كتاب «التاريخ العربي و المؤرخون»، به نگارش‌هاى شيعه و معرفى نكردن آن‌ها و نپرداختن به شرح حال نويسندگان شيعى بيان كرده است

ساختار

كتاب با مقدمه مركز «الغدير» آغاز و مطالب در دو جلد عرضه گرديده است.

نویسنده علاوه بر مراجعه به كتاب‌هاى فهرست، مانند فهرست شيخ طوسى و چند فهرست ديگر كه عطف توجه‌شان به شرق و بيشتر عراق است، تلاش كرده نويسندگان شيعى مناطق ديگر جهان اسلام را نيز پوشش دهد. به همين منظور، وى براى پيگيرى مورخانى كه در شام مى‌زيسته‌اند، كتاب ابن ابى‌طى را مناسب يافته، اما چون اين كتاب از جمله نوشته‌هاى مفقود است، لاجرم براى استخراج اطلاعات موارد برجاى‌مانده از كتاب ابن ابى‌طى، به كتاب‌هايى مانند ذهبى و صفدى مراجعه كرده است

پژوهش حاضر، متكى بر سه كتاب فهرست به شرح زير است:

1. فهرست ابن نديم نوشته محمد بن اسحاق (380م) كه به‌صورت موضوعى و دسته‌بندى، كتاب‌هاى نوشته‌شده در هر علم تا عصر مؤلف را معرفى كرده است. در مقاله پنجم اين كتاب كه مربوط به علم تاريخ و معرفى نويسندگان اين رشته است، از اخباریان، نسابان، صاحبان احداث و آداب نيز ياد شده است
2. رجال نجاشى، نوشته ابوالعباس احمد بن على نجاشى (372 - 450ق). در اين كتاب آثار و نوشته‌هاى شیعیان بررسى شده است. نجاشى بر اساس نام الفبايى مؤلفان به معرفى آثار نويسندگان شيعى پرداخته و مجموعا شرح حال 1269 نفر از مؤلفان شيعى و آثارشان را آورده است
3. فهرست طوسى، نوشته ابوجعفر طوسى (460ق). نویسنده در اين كتاب از مؤلفان شيعه و آثار آن‌ها و مجموعا شرح حال 912 نفر از مؤلفان شيعى را همراه با نام كتاب‌هايشان آورده است. البته وى كتاب‌هايى كه براى هر نویسنده ذكر كرده، كمتر از كتاب‌هايى است كه نجاشى براى همان مؤلف گزارش كرده است

اين تحقيق با جستجو در عناوين كتاب‌هاى يادشده در اين سه فهرست، سامان يافته است

گزارش محتوا

در مقدمه، نكاتى پيرامون كتاب، بيان گرديده است

حروف الف تا عين در جلد اول و حروف غين تا ياء، در جلد دوم آمده است.

از جمله افرادى كه در اين كتاب معرفى گرديده‌اند، عبارتند از: ابان بن تغلب بن رياح، ابان بن عثمان احمر بجلى، ابراهيم بن احمد فاضلى، باقر احمد کاشف‌الغطاء، باقر امين الورد، باقر قريشى، ترجم بن على نسابه، تركى كاظم جوده، تقى دباغ، ثابت بن اسلم حلبى، ثامر عبدالحسين عامرى، ثبيت عسكرى، جابر شكرى، جابر بن يزيد، جاسم شبر و...

دامنه كتاب، بررسى و معرفى نويسندگان شيعه، اعم از اماميان، زيديان و اسماعيليان در محدوده زمانى قرن اول تا قرن چهاردهم است. نام مؤلفان به‌صورت الفبايى در كتاب تنظيم شده و شرح حال 1578 نویسنده شيعى در آن آمده است

اهتمام نویسنده به معرفى نويسندگان شيعى معاصر (پيش از 1400ق)، اهتمامى درخور تقدير است

پايان كتاب، دو پيوست دارد: پيوست اول، فهرست نام مورخانى است كه تخصصشان تاريخ بوده كه در اين فهرست، از 397 نفر، ياد شده است. در پيوست دوم، كه طبقات مورخان شيعه بر اساس قرن مشخص شده است، بيشتر مورخان مربوط به قرن چهاردهم هجرى است و آمارشان 432 نفر است، پس از آن، مورخان قرن پانزدهم هجرى ذكر شده كه 399 نفر مى‌باشند

نویسنده، شرح حال مورخانى را كه به زبانى غير از عربى نگارش كرده‌اند، نياورده است. همچنين برخى نويسندگان را كه دانشمندانى مانند صاحب «الذريعة» و «أعيان الشيعة» آن‌ها را شيعى معرفى كرده‌اند، شيعه ندانسته و معتقد است ملاك ايشان براى شيعى بودن نويسندگان، ملاك عامى است كه تسامح در آن، راه داشته؛ هرچند نویسنده خود، ملاك‌ها و معيارهاى مورد نظر براى شيعه بودن را مشخص نكرده است. در همين راستا، وى مورخان شيعى‌اى، مانند خصيبى و حافظ رجب برسى را كه از طايفه غاليان بوده‌اند، در اين مجموعه معرفى نكرده است

وضعيت كتاب

فهرست مطالب هر دو جلد، در انتهاى جلد دوم آمده است.

پاورقى‌ها بيشتر به ذكر منابع اختصاص يافته است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.

2. داداش‌نژاد، منصور، «تاريخ‌نگارى شیعیان در سده‌هاى نخستين»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: «نامه تاريخ‌پژوهان»، تابستان 1386، شماره 10 (44 صفحه، از 45 تا 88).