معجم المؤلفات الشيعية في الجزيرة العربية

معجم المؤلفات الشیعیة فی الجزیرة‌العربیة تألیف حبیب آل جمیع مشتمل بر قریب به 2302 عنوان از 580 تن از نویسندگان شیعه در منطقه جزیره العرب است. حسن صفار بر کتاب مقدمه نوشته است.

معجم المؤلفات الشیعیة في الجزیرة‌العربیة
پدیدآوران	آل جميع، حبيب (نویسنده)
ناشر	مؤسسة البقيع لاحياء التراث
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	مجلد1: 1997م , 1417ق ,
چاپ	1
موضوع	نويسندگان شيعه - کتاب‌شناسی کتاب‏های چاپي عربی - کتاب‌شناسی
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏Z‎‏ ‎‏78‎‏35‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏5‎‏آ‎‏7
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب مشتمل بر مقدمه، 19 فصل است که هر فصلی یک یا چند علم را دربر دارد. در فصل اول علوم قرآن و فصل آخر به فرهنگ معاصر اختصاص دارد. نویسنده آثاری که در زمینه فواید و نوادر، کشکول و موضوعات پراکنده دیگری نوشته و در ضمن فصول کتاب جای نگرفته را در بخشی مجزا در انتهای کتاب آورده است.

شیوه نگارش بدین ترتیب است: ابتدا اسم کتاب سپس معرفی مؤلف، ناشر و سال نشر (اگر کتاب چاپ شده باشد) آمده است.

نویسنده از منابع فراوانی استفاده کرده که از آن جمله است: «الذريعة الی تصانيف الشيعة» آقا بزرگ طهرانی، «أعیان الشيعة» سید محسن امین، «ساحل الذهب الأسود» محمد سلیم مسلم و... منابع کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی در قم، کتابخانه مجلس شورای اسلامی در تهران، کتابخانه امام رضا(ع) در مشهد.

گزارش محتوا

حسن صفار در مقدمه کتاب علم و معرفت را به‌عنوان حقی شایع برای تمام بشر دانسته که کسی نمی‌تواند آن را برای خود بخواهد و از دیگران منع کند. هر چه بر اهمیت علم و معرفت افزوده گردد و نیاز به آن بیشتر احساس شود، مسئولیت و وظیفه انسان در بذل علم و نشر آن بزرگ‌تر خواهد بود. لذا در قرآن حکیم آیات متعددی ذکر شده که اهل علم و معرفت را از کتمان معارف و بخل در علومشان بر حذر داشته و به پایداری در مسئولیت گسترش علم و بذل معرفت به مردم توصیه کرده است.

وی در ادامه، نشر علم و گسترش آن را دارای وسایل و راه‌های متعدد می‌داند که تألیف و کتابت از بارزترین و مهم‌ترین آن‌هاست چراکه کتابت و تألیف به لحاظ دقت و محافظت بر حقائق علوم بهترین شیوه است؛ دیگر آن‌که کتاب تنها وسیله‌ای است که آیندگان می‌توانند مورد خطاب آن باشند و دیگر وسایل غالباً ً به مردم زمان معاصر عالم محدود می‌شود. نصوص و احادیث دینی نیز بر ضبط علم به‌وسیله نوشتن و حفظ آن برای آیندگان از طریق تألیف تشویق کرده‌اند. سپس روایاتی از پیامبر(ص) در تأکید بر کتابت آورده و به روایتی بدین مضمون ختم کرده که مؤمن اگر بمیرد و تنها یک ورقه از خود برجای بگذارد که علمی را در آن مکتوب کرده باشد، روز قیامت آن ورقه بین او و آتش فاصله می‌شود؛ بنابراین عالمی که کتابی را در زمینه علم خود نوشته مصداقی برای اجابت این دعوت نبوی است.

صفار در ادامه از سستی بعضی از علما و صاحبان معارف فکری و ادبی که از تألیف و کتابت خودداری کرده‌اند ابراز تأسف کرده؛ لذا مردم را از اطلاع بر معارف و افکار آن‌ها محروم کرده‌اند تا این‌که از این دنیا مفارقت کرده‌اند بدون این‌که اثری علمی از خود برجای بگذارند.

وی سپس به این نکته اشاره کرده که حبیب آل جمیع به توفیق الهی توانسته است که تمامی مؤلفین منطقه شرقی جزیرة‌العرب در قرون مختلف تاریخ را معرفی کند؛ همچنان که عناوین کتب و مؤلفات آن‌ها را به شیوه‌ای زیبا ثبت کرده است.

نویسنده در مقدمه، عنوان کتاب را مطابق با محتوا دانسته است اما به لحاظ زمانی بعد از عصر غیبت تا امروز را دربر می‌گیرد. تمرکز نویسنده بر مؤلفات شیعی است که توجیه واقعی در شیعی بودن آن وجود دارد و نیازی به شرح و دلیل آوردن بر آن نیست.

شیوه نگارش نویسنده چنین است: ابتدا اسم کتاب سپس معرفی مؤلف، ناشر، سال نشر و تعداد صفحات (اگر کتاب چاپ شده باشد) و دیگر اطلاعات که نویسنده ذکر آن را ضروری دانسته است. گاهی نیز منبع یا مرجعی که کتاب از آن گرفته شده ذکر شده است.

البته گاه پس از نام کتاب تنها نویسنده و منبع ذکر آن اشاره شده است؛ به‌عنوان مثال در موضوع تجوید در حرف «ک» تنها نام کتاب «کيف التجويد القرآن و ترتله؟» نوشته سید احمد علوی شریف در مجله الموسم ذکر شده است.

بخشی از منابع را نسخه‌های خطی تشکیل می‌دهد که به طبع اطلاعات نشر وجود ندارد؛ مثلاً در موضوع تفسیر در ذیل حرف «ب» نام کتاب «بين يدي القرآن مجموعة محاضرات في التفسير» و نویسنده‌اش شیخ سعید بن شیخ جعفر ابوالمکارم (متولد 1358ق) ذکر شده است.

وضعیت کتاب

کشاف مؤلفین و فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.