معارف خواجه کججانی
| معارف خواجه کُججانی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کاظم محمّدی (مصحح)
پلاسي شیرازی، حسن بن حمزه (نویسنده) طارمی، نجم‌الدین (مترجم) |
| عنوان‌های دیگر | مکتب عرفانی آذربایجان |
| ناشر | انتشارات نجم کبری |
| مکان نشر | ایران ـ کرج |
| سال نشر | 1394 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 4-58-2905-964-978 |
| موضوع | عارفان، سرگذشتنامه. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 8پ3ک/279 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
معارف خواجه کُججانی نوشته‌ی شیخ حسن پلاسی شیرازی با ترجمه‌ی نجم‌الدین طارمی و مقدّمه و تصحیح و توضیح استاد کاظم محمّدی کتابی است اندیشه‌های عارف بزرگ مکتب تبریز با نام خواجه محمّد بن صدّیق کُجَجانی را معرّفی کرده است. این خواجه از بزرگان مکتب عرفانی تبریز است که استاد کاظم محمّدی پیش از این تئوری مکتب تبریز را تبیین و کتابی با همین نام منتشر نمود که در بخشی از آن کتاب این عارف بزرگ نیز مورد توجّه و معرّفی قرار گرفته بود. در این اثر نیز اندیشه‌ها و افکار آن بزرگمرد عرفان اسلامی‌روایت شده و برای خواننده‌ی مشتاق عرفان ارائه گردیده است.
در معرّفی این کتاب که معارف خوانده می‌شود و در برخی آثار نیز به آن تذکره اطلاق می‌شده در ابتدای این اثر پیش از فهرست چنین آمده است: کتاب تذکره حضرت شیخ العارف المحقّ المحقّق، صاحب الرّموز و الحقائق، و مبیّن الرّسوم و الطّرائق، قدوة السّالکین و قبلة النّاسکین و مطاع أعاظم السّلاطین و متبوع اکارم الخواقین، سلطان العارفین و برهان المتّقین، الواصل الی جوار الله، المنجی الخواجه شمس الملّة و الحقّ و الحقیقة و الطّریقة و الدّین، محمّد بن صدّیق بن محمّد الکُجَجی، رحمةالله علیه و أحسن إلینا و إلیه. این عناوین معمولاً برای مشاهیر عرفان و مشایخ طریقت استفاده می‌شود، اینجا نیز به تبع چنین الفاظی ثبت شده است که قهراً صاحب نام خود در زمان خود چنین اجازه‌ای را به هیچکس نداده است، و لذا این القاب عموماً بعد از وفات عارف و اغلب از سوی مریدان نوشته می‌شود.
ساختار
کتاب معارف خواجه کججانی در یک جلد و در 136 صفحه نوشته شده است. چنانکه بیان شد به این عنوان یعنی معارف، تذکره هم اطلاق می‌شود ولی معارف با آنچه که در درون آن دیده می‌شود مناسب تر و بهتر است زیرا در مجموع مطالب و نکاتی عرفانی و دینی است که از قول او روایت شده است و تنها ذکر او نیست که تذکره قلمداد شود. و در واقع عنوان معارف نیز شاید خود فرع باشد، زیرا اصل ماجرا به اقوال و گفتارهای فرد برمی‌گردد، تماماً سخنان خواجه است و لذا عنوان مقالات شاید ارجح باشد، کما این که مولانا نیز مقالات خود را دارد، شمس تبریزی مقالات خود را دارد و دو کتاب معارف که‌یکی از آن بهاء ولد و یکی هم از آن سید برهان‌الدین محقق ترمذی است نیز گفتارهای آنهاست و ذیل مقالات نیز شهرت دارند. در اینجا نیز هر یک از این عناوین مصداق پیدا می‌کند.
کتاب معارف خواجه کججانی دارای مقدّمه‌ای نسبتاً بلند در ازای حجم کتاب است. بعد از آن خطبه‌ی کتاب درج شده و ضمن آن وصیّتی مذکور شده است و نهایتاً کتاب با دو مجلس تنظیم شده است. مجلس نخست به شرح حال مؤلّف می‌پردازد و مجلس دوّم که زیرمجموعه‌ای دارد شماره وار از 1 الی 34 به نقل سخنان خواجه می‌پردازد که تماماً مسائل طریقت و سلوک است.
برخی موضوعات مهمّ مطرح شده در مجلس دوّم بدین قرار است: 2- ناشناخته بودن اولیاء الهی 3- آداب سلوک 5- از احمقان دور باش 6- با بدان صحبت مدار 7- مکر نفس را بشناس 11- سرّ ایجاد شیطان 12- دیده‌ی عیب بین به دور افکن 13- ادب حضور حضرت 17- توهّم حقیقت 20- خلط حقیقت 21- انس 27- تجلّی 30- حقیقت دل و نیز 34- استغفار از دعوی.
گزارش محتوا
کتاب معارف خواجه کججانی تألیف شیخ حسن پلاسی شیرازی است و متن کتاب هم گویا عربی بوده که شخصی به نام نجم‌الدین طارمی متعلّق به قرن احتمالاً نهم هجری آن را به فارسی برگردان کرده و استاد کاظم محمّدی هم با تصحیح آن اثر با قید مقدّمه و توضیحات به آن را روانه چاپ کرده که اکنون در دست ماست.
نویسنده در مقدّمه در خصوص این عارف می‌نویسد: از او و درباره‌ی او یکی از بهترین منابع کتابی است با عنوان تذکره‌ی کججانی که نام اصلی آن تحفة اهل البدایات و هدیة اهل النّهایات که توسّط یکی از مریدان دانشمند خواجه با نام حسن بن حمزه‌ی پلاسی شیرازی نوشته شده است. این حسن شیرازی که اهل علم و دانش بوده و در زمره‌ی عارفان زمان خود محسوب می‌شده، ارادتی زیاد به خواجه داشته و در این تذکره نکات جالبی را در خصوص نحوه‌ی تشرّف خود به حضور خواجه را ذکر کرده است. کربلایی در روضات الجنان به تفصیل پندیات و بخشی از درسهای خواجه را که مستقیماً به این مرید صادق بیان کرده را نقل نموده است. سلسله نسب خواجه محمّد بن صدّیق کججانی با قطع نظر از مقام عرفانی و نسبت معنوی با یازده واسطه به خاندان ولایت و امام چهارم حضرت سجّاد علیه‌السّلام می‌پیوندد. وی در دوره‌ی سلطنت آباقاخان بن هلاکو از پادشاهان مغول در تبریز می‌زیسته و در ذی حجّه‌ی سال 677 هجری در سنّ 66 سالگی در گذشته است، مزارش در روستای کججان نزدیک روستای لاله از دهات تبریز که مدفن گروهی از مشایخ کججان است زیر قبّه‌ی محقّری واقع گردیده است، و اکنون هم آثارش باقی است، و بر سنگ مزارش چنین نوشته شده: هذا روضۀ الفقیر إلی الله الکبیر محمّدبن الحاج صدّیق بن محمّد سنۀ سبع و سبعین و ستّمائۀ(677هجری) وی در میان عرفای معاصر خود به دقّت اشارت و لطف معانی و قوّت سخن معروف بوده است[۱].
شیخ محمود شبستری عارف نامی هم در خصوص این عارف در کتاب سعادتنامه منظومه‌ای دارد که در آن عمق معرفت و فهم درایت وی را نشان می‌دهد. از قول وی در روضات الجنان نقل شده که به مؤلّف کتاب، یعنی به حسن پلاسی شیرازی نصایحی خاص کرده است. در این نصیحت وی را گفته که اگر خواهی که مهتر و سرور و مرشد و حکیم مؤیّد من عندالله باشی پنج در بر روی خود در بند و پنج در بر روی خود بگشای. بعد به ذکر این ده در می‌کند که بسیار عالی و حکیمانه است[۲].
آنچه که در عناوین مجلس دوّم در موارد 34 گانه بیان شده همه بخشی از سخنان خواجه است که از معرفت و وقوف او خبر می‌دهد. از ناشناخته بودن اولیاء الهی سخن می‌گوید و نادر و کمیاب بودنشان را آگاه می‌کند. در آداب سلوک هشدار می‌دهد که از بدان و نااهلان دور باید بود و با احمقان و کودنان معاشر و مجالس نبود. بدان که می‌توانند بدی را به آدمی‌بچسبانند کار نیکو دوری از بدان است. وقوف از نفس و مکرهای نفس از جمله نصایح اوست. بر ادب و آداب تکیه می‌کرد و آن را ترویج می‌نمود. شوق یافتن حکمت را از اهلش گوشزد می‌کرد. در مطلب 22 که انقطاع و اتّصال نامیده شده می‌گوید: بدان که اُنس و الفت در میان محبّ و محبوب حاصل نشود مگر به اتّحاد صفا و قطع تعلّق کردن از دنیای بی وفا، و چون صفا متّحد باشد و علایق منقطع شود ملاقات و اتّصالات میان ایشان جوهری محض و کلّی عام باشد، یعنی من جمیع الوجوه مقتضیات مواصلت و الفت با دید آید و ابتهاج و مسرّت روی بنماید و چراغ ذوق و صفا افروخته شود و نایره‌ی درد و سوزش انطفا پذیرد و در میدان اتّصال مجالی با دید آید که عبارت به شرح آن وفا نکند، و بطوء و سرعت از میانه برخیزد و وصالی که قابل انفصال نباشد روی نماید[۳].
ویژگیها
کتاب معارف خواجه کججانی با مقدّمه و تصحیح و توضیحات کاظم محمّدی حاوی نکات مهمی‌است که به برخی از آنها اشاره می‌شود.
- نشان کردن عارفی ناشناخته.
- معرّفی کردن وی به اهل عرفان و معرفت.
- ارائه‌ی اندیشه‌ای ناب در عرفان از عارفی واصل.
- عرفانی متّکی بر قران و حدیث.
- عباراتی ارزشمند و اثر بخش در سلوک عقلی و عملی.
وضعیت کتاب
معارف خواجه کججانی، تألیف شیخ حسن پلاسی شیرازی با ترجمه نجم‌الدین طارمی و با مقدّمه و تصحیح و توضیحات استاد کاظم محمّدی
کتاب در یک جلد با مقدّمه‌ای مهمّ و بلند نوشته شده است. متن کتاب به فارسی ترجمه شده است و دارای 136 صفحه است. کتاب حاضر در قطع رقعی و با جلد نرم و کاغذ مرغوب منتشر شده. در آغاز، فهرست مطالب درج شده و در طول کتاب پاورقی‌های متعدّد و ریاد دیده می‌شود که یا به شرح و ترجمه و توضیح عبارات و کلمات پرداخته و یا برای برخی از عبارات و آیات سند و منبع ارائه داده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدّمه و متن کتاب