مشکاة المصابيح
| مشکاة المصابيح | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | لاذقي، مصطفي بن قباد (نویسنده)
حق‌پرست، امين (محقق) زرمحمدي، آيت‌الله (ویراستار) |
| ناشر | انتشارات دکتر محمود افشار يزدي -سخن |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1400ش. |
| چاپ | يکم |
| شابک | 978-622-6441-78-0 |
| موضوع | زبان عربي -- واژه نامهها -- فارسي -- متون قديمي تا قرن 14 |
| کد کنگره | 2ل2ف / 6636 PJ |
مشکاة المصابيح تألیف مصطفی بن قباد لاذقی، تصحیح و تحقیق امین حق‌پرست؛ این کتاب یکی از کتاب‌های لغت برجای‌مانده از دوران پیشین، فرهنگ لغت عربی ـ فارسی است.
گزارش کتاب
فرهنگ‌های لغت هماره از منابع تحقیق در زبان و ادب فارسی بوده‌اند. از آن میان فرهنگ‌های عربی ـ فارسی از حیث برابرهای فارسی موجود در این کتب که خود گاه لغاتی تازه را شامل می‌شود و هم از حیث برابرگذاری واژگانی میان دو زبان حایز اهمیت و ویژگی است. امکان کشف ظرفیت‌های زبان فارسی از طریق دقت در لغات برابرنهاده از قابلیت‌های مهم این کتاب‌هاست. کتاب‌های لغت عربی ـ فارسی افزون بر کارکردی که در زمان تألیف داشته‌اند، امروزه دارای فواید ارزشمندی از نظر تحقیق در زبان فارسی و عربی هستند. برخی از فواید آنها مانند دیگر کتاب‌های خطی عام است؛ مثل حفظ صورت گویشی لغات و نشان‌دادن تغییرات واژگان در طول زمان از طریق حرکت‌گذاری، برخی دیگر ویژۀ اینگونه کتب است؛ از قبیل: واژه‌های ساده و شیرین فارسی که در این کتب برابر کلمات عربی نهاده شده، امروزه می‌تواند در امر واژه‌گزینی به کار محققان آید؛ اسامی بسیاری از جانوران، گیاهان و معادن در این کتب حفظ شده است؛ برخی کلمات امروزه در زبان فارسی نامفهوم و ناآشناست و فهم آن از طریق معادل عربی آنها میسر است؛ بسیاری از مدخل‌های کتب لغت عربی ـ فارسی لغات دخیل هستند که شمار زیادی از آنها فارسی است و .... .
یکی از کتاب‌های لغت برجای‌مانده از دوران پیشین، فرهنگ لغت عربی ـ فارسی «مشکاة المصابیح» تألیف مصطفی بن قباد لاذقی است. تورنبرگ تاریخ درگذشت مؤلف را بدون هیچ سند و مدرکی 722 قمری بیان کرده است. اگر این قول صحیح باشد، زمان تدوین اثر را باید اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم دانست. با دقت‌نظر در متن این فرهنگ مشخص می‌شود منابع کار مؤلف به‌ویژه در اسم‌ها کتاب‌هایی نظیر «الأسماء فی الأسماء»، «السامی فی الأسامی» و فرهنگ‌های مقدم نظیر آثار زمخشری بوده است. البته از نظر سبک‌شناسی فرهنگ‌ها می‌دانیم که فرهنگ‌های لغت ابتدا به صورت موضوعی تدوین شده‌اند و تدوین الفبایی مربوط به فرهنگ‌های متأخرتر است. بنابراین حدود تألیف این کتاب باید نزدیک باشد به کتاب‌هایی نظیر «مهذب الأسماء»، «تاج الأسامی» و «دستور الإخوان».
«مشکاة المصابیح» فرهنگ لغتی است منثور با مقدمۀ کوتاه به زبان عربی شامل حمد خدا و نعت پیامبر و نام کتاب و مؤلف و توضیح شیوۀ تنظیم لغات که فاقد شواهد شعری است. این کتاب که از جمله کتاب‌های لغت مفصل است، بر اساس ترتیب حروف الفبا با درنظرگرفتن حرکات سه‌گانه به شیوۀ باب و فصل (بدون قید کلمۀ فصل) تدوین شده است. هر یک از حروف الفبا یک باب است که پس از آن به ترتیب حروف الفبا تمام لغات یافته‌شده در آن باب گردآوری شده است.
حدود هزار مدخل در این کتاب دربردارندۀ برابرها و حواشی ترکی است که جمع‌آوری آنها فهرستی از واژه‌های ترکی پیش از قرن دهم را ترتیب خواهد داد. همچنین می‌دانیم بیشتر کتاب‌های لغت در خراسان و ماوراءالنهر و هند تألیف شده‌اند و با توجه به اینکه محدودۀ جغرافیایی این تألیف آسیای صغیر است، این امر هم می‌تواند از جمله ویژگی‌های این کتاب به شمار آید.
افزون بر کتاب‌های «المصادر» و «تاج المصادر»، در متن یکی از نسخه‌ها کلمۀ «مجمل» آورده شده که اشاره به کتاب «مجمل اللغة» دارد.
این کتاب فرهنگ لغتی الفبایی است که مؤلف در تنظیم آن حرف کلمه را باب و حرف دوم را فصل گرفته و افزون بر این حرکات سه‌گانۀ حرف اول را نیز در ترتیب لغات دخالت داده است. به این معنی که فتحه را بر ضمه و ضمه را بر کسره مقدم کرده است.
از این کتاب دو نسخه در دست است: یکی نسخۀ کتابخانۀ دانشگاه اوپسالا و نسخۀ دیگر دستنویس کتابخانۀ مرعشی قم. نسخۀ دانشگاه اوپسالا حاوی تمام کتاب است به‌جز مدخل «یلز» که آخرین مدخل فرهنگ است. نسخۀ کتابخانۀ مرعشی کامل است و شامل مقدمه و متن می‌شود. هیچ‌کدام از دو نسخۀ کتاب از اصل واحد استنساخ نشده‌اند یا اگر اصل‌شان یکی بوده است، در طی زمان دچار تغییرات عمده نسبت به یکدیگر شده‌اند. در تصحیح این کتاب از آنجا که نسخۀ مرعشی مضبوط و تاریخ‌مند است و مصادر را نیز شامل می‌شود، به عنوان نسخۀ اساس قرار گرفته است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات