مساوي الأخلاق و مذمومها
| مساوي الأخلاق و مذمومها | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سامری خرایطی، محمد بن جعفر (نويسنده) |
| ناشر | مکتبة السوادي |
| مکان نشر | عربستان - جده |
| سال نشر | 1992م , 1412ق |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /خ4م5 122 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مساوي الأخلاق و مذمومها، اثر ابوبکر محمد بن جعفر بن سهل شامری، معروف به خرائطی (240-327ق)، کتابی است پیرامون اخلاق ناپسند و ناشایستی که باید از آن احتراز نمود. این کتاب، با تحقیق و تصحیح مصطفی بن ابوالنصر سلبی، به چاپ رسیده است.
ساختار
کتاب با مقدمه محقق آغاز شده و مطالب، در پنج جزء و هر جزء، در ابواب متعدد و متنوعی، عرضه شده است.
گزارش محتوا
در مقدمه که در 17 محرم 1411ق، نوشته شده[۱]، ضمن اشاره به موضوع کتاب و اهمیت پرداختن به آن[۲]، اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته بر روی آن، تشریح شده است که از جمله آنها، عبارتند از:
- بررسی سلامت نصوص به‌واسطه رجوع به مصادر اصلی؛
- ذکر نام سور و شماره آیات قرآنی مذکور در متن، در پاورقی‌ها؛
- شماره‌گذاری روایات کتاب به‌منظور تسهیل در یافتن آنها و وضع فهارس حدیثی؛
- تخریج نصوص روایات و بررسی اسناد آنها و استفاده از اقوال علما در موضوع جرح و تعدیل روات؛
- تشریح الفاظ غریب و دیریاب و توضیح معنای آنها به‌منظور فهم بهتر روایات؛
- تهیه فهارس فنی برای مطالب کتاب؛
- ثبت فهرست منابع مورد استفاده در امر تحقیق کتاب و...[۳].
در پایان مقدمه نیز ابتدا، شرح حال مختصری از مؤلف، ارائه گردیده[۴] و سپس نسخه خطی کتاب، توصیف گردیده است[۵].
خرائطی در این کتاب، ضمن اشاره به صفات ناپسند اخلاقی و لزوم شناخت و دوری از آنها، با بهره‌گیری از احادیث نبوی، تصویری از انسان اخلاقی در فرهنگ اسلامی را به تصویر کشیده است[۶].
این مجموعه، در بیان اخلاق و آداب ناپسند اجتماعی تدوین شده است؛ گرچه ابواب چندی از آن، به اخلاق فردی و خانوادگی نیز پرداخته است[۷].
در این مجموعه، بیش از هشتصد حدیث در پنج جزء و 65 باب، گرد آمده است. این احادیث، نوعا از اقوال و افعال و سیره رسول اکرم(ص) نقل شده است. در میان روایات پیامبر(ص)، موارد اندکی نیز کلمات منقول از صحابه حضرت و نیز ابیاتی از شعرا مشاهده می‌شود. مؤلف در بیان احادیث، به ذکر سلسله سند اکتفا کرده و هیچ توضیحی به آن نیفزوده است. میان باب‌های این اثر، ترتیب منطقی و منسجمی مشاهده نمی‌شود[۸].
در نگاهی کلی به روایات مذکور در کتاب، می‌توان برخی از عناوینی که روایات در حول آن، جمع‌آوری شده است را به‌ترتیب زیر، نام برد:
- جزء نخست: کراهت لعن و تکفیر مؤمن[۹]؛ کراهت سب کردن مردم و هتک آبروی آنان[۱۰]؛ کراهت فحش و ناسزاگویی[۱۱]؛ کراهت لعنت کردن یکدیگر و لعن چهارپایان[۱۲]؛ تغلیظ در مورد سب و لعن والدین[۱۳]؛ برائت جستن از پدر و فرزند و نسب[۱۴]؛ کراهت سب اموات[۱۵] و دروغگویی[۱۶].
- جزء دوم: کراهت غیبت[۱۷]؛ کفاره غیبت[۱۸]؛ کراهت سخن‌چینی[۱۹]؛ تغلیظ در مورد عقوق والدین و ترک اطاعت آنها[۲۰]؛ تغلیظ در مورد قطع رحم[۲۱]؛ نکوهش نفاق و پناه بردن از آن به خدا[۲۲] و نکوهش خشم و آنچه آن را می‌زداید[۲۳].
- جزء سوم: نکوهش بخل[۲۴]؛ کراهت و نکوهش سوء جوار[۲۵]؛ کراهت پیمان‌شکنی و نیرنگ‌بازی[۲۶]؛ کراهت و نکوهش بی‌شرمی[۲۷]؛ گناه و کراهیت دیاثت و بی‌غیرتی[۲۸] و تغلیظ در مورد لواط[۲۹].
- جزء چهارم: تغلیظ در مورد زنا[۳۰]؛ کراهت رجوع در هبه[۳۱]؛ کراهت نجوا با دیگری درصورتی‌که شخص ثالثی حضور داشته باشد[۳۲]؛ گناه وطی محارم[۳۳]؛ نکوهش عجب و تکبر[۳۴]؛ کراهت ضرر رساندن به مردم[۳۵]؛ نکوهش و کیفر ستم به مردم[۳۶] و فضیلت یاری مظلوم و عقوبت یاری نکردن او[۳۷].
- جزء پنجم: یاری رساندن به ظالم[۳۸]؛ کراهت گرفتن چیزی از اموال دیگری به انگیزه دست‌انداختن و به‌بازی گرفتن وی[۳۹]؛ کراهت فراوان بر زبان راندن گفتاری همچون: «زعموا»[۴۰]؛ کراهت بر زبان آوردن گفتاری که در پی آن نیاز به پوزش‌خواهی است[۴۱]؛ کراهت نپذیرفتن عذر متعذر[۴۲]؛ کراهت مصاحبت با اشرار[۴۳]؛ کراهت صدا کردن دیگران با القاب ناپسند[۴۴]؛ کراهت بخشش همراه با منت[۴۵]؛ کراهت و گناه کیفر نمودن نوکران و مثله کردن آنان[۴۶]؛ گناه سرپیچی بندگان از مولای خود[۴۷]؛ قذف زنان پاک‌دامن[۴۸]؛ کراهت بازی با نرد و شطرنج و امثال آن[۴۹]؛ کراهت گوش دادن به گفتگوی دیگران، درحالی‌که دوست نمی‌دارند دیگری به آن گوش فرادهد (کراهت فال‌گوش ایستادن)[۵۰]؛ نکوهش حسد و پناه بردن از آن به خدا[۵۱]؛ کراهت علم نجوم و کهانت و تطیر[۵۲] و...
وضعیت کتاب
از این کتاب، چند نسخه خطی باقی مانده و مجدی سید ابراهیم و مصطفی ابی‌نصر شبلی، متن آن را چاپ کرده‌اند[۵۳].
فهرست هجایی حرف ابتدایی احادیث به‌همراه فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع[۵۴]، درج صحیح نام روات[۵۵] و توضیح برخی از کلمات، لغات و عبارات متن[۵۶]، به بررسی صحت و ضعف روایات، پرداخته شده است[۵۷].
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه، ص9
- ↑ ر.ک: همان، ص5-8
- ↑ ر.ک: همان، ص8-9
- ↑ ر.ک: همان، ص11-13
- ↑ ر.ک: همان، ص15
- ↑ ر.ک: بزدی ثانی، هادی، ج15، ص348
- ↑ ر.ک: احمدپور، مهدی و دیگران، ص308
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص24
- ↑ ر.ک: همان، ص28
- ↑ ر.ک: همان، ص40
- ↑ ر.ک: همان، ص46
- ↑ ر.ک: همان، ص48
- ↑ ر.ک: همان، ص51
- ↑ ر.ک: همان، ص55
- ↑ ر.ک: همان، ص61
- ↑ ر.ک: همان، ص95
- ↑ ر.ک: همان، ص105
- ↑ ر.ک: همان، ص106
- ↑ ر.ک: همان، ص115
- ↑ ر.ک: همان، ص125
- ↑ ر.ک: همان، ص137
- ↑ ر.ک: همان، ص148
- ↑ ر.ک: همان، ص164
- ↑ ر.ک: همان، ص177
- ↑ ر.ک: همان، ص185
- ↑ ر.ک: همان، ص189
- ↑ ر.ک: همان، ص197
- ↑ ر.ک: همان، ص201
- ↑ ر.ک: همان، ص219
- ↑ ر.ک: همان، ص235
- ↑ ر.ک: همان، ص239
- ↑ ر.ک: همان، ص253
- ↑ ر.ک: همان، ص255
- ↑ ر.ک: همان، ص274
- ↑ ر.ک: همان، ص276
- ↑ ر.ک: همان، ص290
- ↑ ر.ک: همان، ص304
- ↑ ر.ک: همان، ص306
- ↑ ر.ک: همان، ص308
- ↑ ر.ک: همان، ص309
- ↑ ر.ک: همان، ص311
- ↑ ر.ک: همان، ص313
- ↑ ر.ک: همان، ص316
- ↑ ر.ک: همان، ص318
- ↑ ر.ک: همان، ص321
- ↑ ر.ک: همان، ص329
- ↑ ر.ک: همان، ص331
- ↑ ر.ک: همان، ص333
- ↑ ر.ک: همان، ص338
- ↑ ر.ک: همان، ص339
- ↑ ر.ک: همان، ص347
- ↑ ر.ک: بزدی ثانی، هادی، ج15، ص348
- ↑ ر.ک: پاورقی، ص21
- ↑ ر.ک: همان، ص33
- ↑ ر.ک: همان، ص35
- ↑ ر.ک: همان، ص45
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- بزدی ثانی، هادی، «دانشنامه جهان اسلام»، ج15، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1390.
- احمدپور، مهدی؛ اسلامی، محمدتقی؛ عالم‌زاده نوری، محمد؛ علی‌زاده، مهدی، «کتاب‌شناخت اخلاق اسلامی»، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، بهار 1385.