مسئله‌ی شر در نظریه‌ی عدل الهی ابن سینا
| مسئله‌ی شر در نظریه‌ی عدل الهی ابن سینا | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ایناتی، شمس (نویسنده) قنبری، حسن (مترجم) |
| ناشر | علم |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1403 |
| شابک | 5ـ458ـ246ـ622ـ978 |
| موضوع | نقد و تفسیر ابن سینا، حسین بن عبدالله، ۳۷۰ - ۴۲۸ق.,دیدگا‌ه دربا‌ره خیر و شر ابن سینا، حسین بن عبدالله، ۳۷۰ - ۴۲۸ق.,دیدگا‌ه دربا‌ره عدل الهی ابن سینا، حسین بن عبدالله، ۳۷۰ - ۴۲۸ق.,خیر و شر,عدل الهی |
| کد کنگره | BBR ۵۶۹/الف۹م۵ |
مسئله‌ی شر در نظریه‌ی عدل الهی ابن سینا تألیف شمس ایناتی، ترجمه حسن قنبری؛ نویسنده در این کتاب کوشیده است تا نظریۀ عدل الهی ابن سینا را بازسازی و شرح دهد و اعتبار آن را بررسی کند.
ساختار
کتاب در شش فصل تدوین شده است.
گزارش کتاب
مسئلۀ شر در ساده‌ترین شکل عبارت است از: خدا قادر مطلق است، خدا کاملاً خیرخواه است و با این حال شر وجود دارد. به نظر می‌رسد میان این گزاره‌ها نوعی ناسازگاری در کار است؛ به گونه‌ای که اگر دو تا از آنها صادق باشند، سومی کاذب خواهد بود. اما در عین حال هر سه گزاره از ارکان مواضع الهیاتی‌اند. به نظر می‌رسد باید الهی‌دان هم هر سه گزاره را بپذیرد و هم نتواند به گونۀ سازگار هر سه را بپذیرد.
از میان چند تقریر از مسئلۀ شر، مسئله‌ای که ابن سینا با آن مواجه بود، سازگاری صفات مطلق خدا با ایجاد یا تجویز شر در جهان توسط خداست. مسئلۀ مرتبط با این مسئله که او با آن مواجه بود، سازگاری عدالت خدا با پاداش‌دادن یا مجازات‌کردن انسان‌هاست برای اعمالی که خود خدا عامل آنهاست.
راه‌حل عمدۀ مسئلۀ شر را می‌توان به دو نوع تقسیم کرد: 1. راه‌حلی که در آن دست‌کم یکی از گزاره‌های فهرست‌شده در آغاز این فصل انکار می‌شود. 2. راه‌حلی که به‌صراحت هیچ گزاره‌ای را انکار نمی‌کند. نمونه‌های این نوع راه‌حل عبارت‌اند از (الف) شر به نحو ضروری ناشی از خیر است؛ (ب) خیر مستلزم شر است به عنوان ابزاری برای رسیدن به خیر؛ (ج) شر موجب تنوع یا تحقق امکانات در جهان می‌گردد که امری خیر است؛ (د) شر اخلاقی معلول ارادۀ آدمی است.
نویسنده در این کتاب کوشیده است تا نظریۀ عدل الهی ابن سینا را بازسازی و شرح دهد و اعتبار آن را بررسی کند. هفت نظر برای حل مسئلۀ شر در این نظریۀ عدل الهی به این ترتیب مطرح شده‌اند: 1. خدا خیر و دارای مشیت است، اما دقیقاً به دلیل خیریت‌اش نمی‌تواند خیر یا شری را در جهان قصد کند؛ 2. خیر در عالم بیشتر از شر است. شر ذاتی نادر و تنها شر عارضی غلبه دارد؛ 3. شر پیامد ضروری خیر است و درخواست حذف شر معادل درخواست حذف خیر است؛ 4. شر ابزار ضروری برای رسیدن به خیر است؛ 5. خدا قادر مطلق نیست، یعنی نمی‌تواند جهان را از شر رها سازد؛ 6. شر ذاتی فقدان وجود است و بنابراین خدا نمی‌تواند علت آن باشد، زیرا خدا تنها علت وجود است؛ 7. شر انسانی معلول اختیار، ناشی از معرفت است.
پیش از طرح پاسخ ابن سینا به مسئلۀ شر، باید سرشت و ماهیت مسئله را آشکار کرد. فصل نخست عهده‌دار چنین تحقیقی است و انواع مهم راه‌حل‌های این مسئله در آن ارائه می‌شود. در فصل دوم مفهوم شر در اندیشۀ افلاطون، ارسطو و فلوطین و اینکه چگونه این فیلسوفان به مسئلۀ شر پاسخ داده‌اند یا ممکن بود پاسخ بدهند، بررسی شده است. انتخاب این فیلسوفان بدین دلیل نبود که آنها تنها پیشینیان ابن سینا بودند که دغدغۀ این موضوع را داشتند، بلکه به دلیل میراثی است که آنها در این موضوع بر جای گذاشتند و نیز تأثیری که بر تفکر بعدی به‌ویژه بر اندیشۀ ابن‌سینا داشتند. در فصل‌های سوم و چهارم تحلیلی جامع و مفصل از تصورات ابن سینا دربارۀ شر متافیزیکی و اخلاقی ارائه می‌گردد. این دو فصل خواننده را برای فهم پیچیده‌ترین و اساسی‌ترین عنصر نظریۀ عدل الهی ابن سینا یعنی عنصر شر آماده می‌کنند. در فصل پنجم یک تحلیل مفصل و بررسی انتقادی از نظریۀ عدل الهی ابن سینا عرضه می‌شود. سرانجام در فصل پایانی یافته‌های کتاب جمع‌بندی و نتایج نهایی ارائه می‌گردد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات