مدعیان مهدویت و هزاره‌گرایان؛ نگاهی به جنبش‌های غالیان شیعی عراق در سده‌های نخستین
| مدعیان مهدویت و هزاره‌گرایان؛ نگاهی به جنبش‌های غالیان شیعی عراق در سده‌های نخستین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فردریک تاکر، ویلیام (نویسنده) باقری، حمید (مترجم) |
| ناشر | نشر حکمت |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1439ق. = 1397ش. |
| چاپ | اول |
| شابک | 978-964-244-186-0 |
| موضوع | شيعه - عراق - تاريخ
شيعه - ايران - تاريخ شيعيا‌ن -- جنبش‌ها و قيا‌م‌ها اسلام - عراق - تاريخ اسلام - ايران - تاريخ بنياد‌گرايي اسلامي -- عراق -- تاريخ بنياد‌گرايي اسلامي -- ايران -- تاريخ |
| زبان | فارسي |
| کد کنگره | 1397 4م2ت / 239 BP |
مدعیان مهدویت و هزاره‌گرایان؛ نگاهی به جنبش‌های غالیان شیعی عراق در سده‌های نخستین تألیف ویلیام فردریک تاکر، مترجم حمید باقری؛ در این کتاب توجه خاصی به انتظارات هزاره گرایی و فعالیت‌های سیاسی- انقلابی فرقه‌های بیانیه، مغیریه، منصوریه و جناحیه شده است. به ویژه، هدف مؤلف ارائه‌ی تعریفی از اصطلاح «هزاره گرایی» است تا چگونگی بازتاب این معنا از سوی این گروه‌ها را تبیین کند و نشان دهد که با این حساب چگونه لازم است به آن‌ها در بافتی وسیع تر از تاریخ شیعه یا حتی تاریخ اسلام نگریسته شود. از این رو، مؤلف بر نقش تاریخی – اجتماعی این جنبش‌ها متمرکز شده است.
گزارش کتاب
با پیدایش انقلاب اسلامی ایران در سال 1978 میلادی، جهان غرب به شکل گسترده‌تری بیش از گذشته از اهمیت و قدرت برانگیزاننده و فکری اسلام شیعی آگاهی یافت. دانشجویان و ناظران جدی رخدادهای جهانی در آن زمان تلاش برای مطالعات تاریخ شیعی به زبان‌های غربی را آغاز کردند و دریافتند که آثارعلمی موجود بسیار کم تر از آنچه انتظار می‌رفت است. قطع نظر از پژوهش انجام شده، نمی‌توان بررسی‌های شایان توجه چندانی درباره‌ی تشیع «اثنا عشریه» (امامیه یا میانه روها) در ایران برای چهار قرن گذشته یافت. این نکته حتی با وجود این حقیقت که شیعه‌ی امامی دین حکومتی ایران از آغاز سده‌ی دهم هجری/ شانزدهم میلادی بوده است صادق است. شگفت آور نیست که از زمان انقلاب ایرانیان آثار پراهمیت بسیاری پدید آمده است، در اینجا به ذکر تنها تعداد اندکی بسنده می‌شود، که فهم بهتری از تشیع در ایران و، در برخی موارد، جاهای دیگر ارائه می‌دهند. ازمطالعه‌ی گذرای پژوهش‌های مذکور روشن می‌شود که تاریخ اسلام شیعی بسیار طولانی، بحث برانگیز و پیچیده است، و بی شک ارائه‌ی تاریخی جامع از تشیع هدف این اثر نیست. با وجود همه‌ی تأکید ها بر تشیع ایرانی، دانستن اینکه تاریخ تشیع در تاریخ گسترده تر جامعه‌ی اولیه‌ی اسلامی ریشه داشته و اینکه تشیع محدود به گروه نژادی یا زبانی خاص نبوده بسیار مهم و ضروری است. ماهیت چندگانه‌ی تشیع نخستین نقطه‌ی آغاز این پژوهش را تشکیل می‌دهد، پژوهشی که به بررسی برخی تشکیلات «غالی» شیعی که دراوایل اسلام (یعنی سده‌های دوم – سوم هجری) در عراق به وجود آمد و بر گروه‌های مذهبی بعدی، خواه گروه‌های مذهبی شیعی یا غیر شیعی یا حتی شبه شیعی، اثر گذارد اختصاص یافته است. از آنجا که شرح تفصیلی الگوهای گسترده‌ی تاریخی شیعه فراتر از قلمرو پژوهش حاضر است، قطعا می‌توان تاریخ آن را از طریق تبیین سیرتکاملی چهارگروه اولیه‌ی شیعه غالی که اندیشه‌های و رویه‌های شان تأثیر قابل توجهی بر گروه‌های بعدی شیعی (میانه رو و غالی)، غیرشیعی و جنبش‌های مذهبی شبه شیعی داشته است بهتر فهمید. چنین پژوهشی برای فهم مبادی و گسترش تشیع و جنبه‌های دیگر اعتقادات اسلامی ضروری است. در اینجا لازم به ذکر است که یادآور شویم در تاریخ اسلام، فرقه‌های بسیاری سربرآورده و پس از مدتی از بین رفته‌اند به طوری که امروزه از آن‌ها خبری نیست و طرفداری هم ندارند. شماری از این فرقه‌ها که با اندیشه‌ها و تعالیم غلوآمیز درمیان شیعیان به وجود آمدند به دلایلی از اهمیت به سزایی برخوردارند. از جمله‌ی این گروه‌های غالی شیعی گروه‌های است که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته‌اند. بیانیه (پیروان بیان بن سمعان) که در اواخر دوره‌ی بنی امیه و در عهد امام باقر(ع) ظهور کرد و در سال 119 هجری به دست خالدبن عبدالله قسری، والی کوفه، سرکوب و رهبر آن اعدام شد. سه فرقه‌ی دیگر؛ مغیریه(پیروان مغیرة بن سعید)، منصوریه (پیروان ابومنصور عجلی) و جناحیه (پیروان عبدالله بن معاویه)، گروه‌هایی با همان رویکرد و تعالیم مشابه بودند. این رهبران فرقه‌ای همگی شورش هایی را علیه خلفای بنی امیه (حک 41-132 ق) در نیمه‌ی نخست سده‌ی دوم هجری رهبری کردند. افزون بر فعالیت‌های فتنه جویانه‌ی آن‌ها با هدف ایجاد حکومت برگزیدگان، این افراد و پیروان شان عقاید و رویه‌هایی را به وجود آوردند که تأثیری کاملا ماندگار بر گروه‌ها تا به امروزداشته است. همچنین باید به این حقیقت آگاه بود که، همچون همیشه، این گروه‌ها صرفا گروهی «مذهبی» نبودند، به این معنا که آن‌ها به نحوی با واقعیت‌های اجتماعی، سیاسی یا حتی اقتصادی پیرامون شان در ارتباط بوده‌اند. چنان که خواهید دید، این امر در خصوص جنبش هایی که دراین پژوهش بررسی خواهند شد به قطع و یقین وجود داشته است. در پژوهش حاضر، اندیشه‌ها و فعالیت‌های این چهار فرقه از منظر مبادی، سیر تکاملی و ماهیت تأثیرشان بر فرقه‌ها یا گروه‌های اسلامی بعدی ارزیابی خواهد شد. به طور خاص برای تعیین مساهمت‌های اصلی هریک از این چهار گروه تلاش خواهد شد. باید تأکید کرد که کتاب حاضر را نباید به مثابه‌ی اثری درادیان تطبیقی یا تاریخ ادیان تلقی کرد. رویکردی که دراینجا پذیرفته شده تلقی اندیشه‌های دینی به مثابه‌ی شکلی ازایدئولوژی است که رفتار طرفداران خود را شکل می‌دهد. به علاوه، ساختار نظام مند این پژوهش به شکلی ارائه شده که عملا موضوع اصلی و نیز نتایج این تحقیق را برآورد، به ویژه به این دلیل که دراین باره که چه کسی به چه چیزی باور داشته واینکه چگونه این باورها شکل گرفته و نقل شده است، اختلاف و عدم شفافیت وجود دارد. در پایان مهم‌ترین هدف دراینجا این است که نشان داده شود این چهار فرقه، نخستین جنبش‌های هزاره گرا بودند که در جهان اسلام پدید آمدند؛ گروه‌هایی که انتظار رستگاری کلی، قریب الوقوع و جمعی دراین جهان داشتند. مهدیان دروغین و هزاره گرایان، گروه‌هایی شیعی در سده‌های دوم و سوم هجری در عراق و ایران بودند که اندیشه‌های شان آمیزه‌ای از تعالیم و اعمال ادیان اصالتا غیراسلامی درعراق درنخستین سده‌های حکومت اسلامی است. این اندیشه‌ها، سیّالی حدو مرزهای دینی این دوره را نشان می‌دهد. در این کتاب توجه خاصی به انتظارات هزاره گرایی و فعالیت‌های سیاسی انقلابی این فرقه‌ها شده است. به ویژه، هدف مؤلف ارائه‌ی تعریفی از اصطلاح «هزاره گرایی» است تا چگونگی بازتاب این معنا از سوی این گروه‌ها را تبیین کند ونشان دهد که با این حساب چگونه لازم است به آن‌ها در بافتی وسیع تر از تاریخ شیعه یا حتی تاریخ اسلام نگریسته شود. از این رو، مؤلف بر نقش تاریخی – اجتماعی این جنبش‌ها متمرکز شده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران