مدارس بغداد فی العصر العباسی
مدارس بغداد فی العصر العباسی، اثر عماد عبدالسلام رؤف عطار، کتابی است در پى بررسى و معرفى کوتاهى از مدارس بغداد در اواخر عصر عباسى. نگارنده از مدارس مالکى و مدارس شیعى نفیا یا اثباتا چیزى نگفته است. به اوضاع و احوال سیاسى و فرهنگى عصر این مدارس و نیز انگیزه‌هاى مدرسه‌سازى و سازمان مالى و آموزشى مدارس و آداب و اخلاق تدریس و تعلم و سکونت در مدرسه هم نپرداخته است؛ البته در مقدمه کتاب تنها برخى از این مقولات را به اختصار آورده است؛ اما، در شرح هرمدرسه از این مطالب چیزى نگفته است. متنى است ساده، از منابع دست اول خوب استفاده شده و اثرى است که به کار محققان تاریخ فرهنگ و تاریخ تعلیم و تربیت در اسلام مى‌آید.
| مدارس بغداد فی العصر العباسی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | رؤف عطار، عماد عبدالسلام (نویسنده) |
| ناشر | مطبعة دار البصرة |
| مکان نشر | بغداد - عراق |
| سال نشر | 1966م/ 1386ق |
| چاپ | یکم |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
مطالعه این کتاب براى فارسى‌زبانان و علاقه‌مندان به این مقولات مفید است بخصوص که در فارسى هیچ کتابى که به مدارس بغداد در عصر عباسى پرداخته باشد، نداریم.
نگارنده مطالب کتاب را در مقدمه و چهار فصل سامان داده است. در مقدمه اشارتى مى‌کند به پیدایش مدارس در اسلام و از این رهگذر مى‌گوید: مدرسه به معناى اصطلاحى آن تا اواسط قرن چهارم هجرى براى عرب شناخته نبوده، گرچه عرب در مراکز دیگر به تعلیم مى‌پرداخته است؛ پس از این، به ایجاد مدرسه در شرق و غرب جهان اسلام اشاره مى‌کند و از هدف تأسیس این مدارس مى‌گوید و به برخى از مهمترین مدارس شرق اشاره مى‌کند از انگیزه‌هاى نظام الملک در مدرسه‌سازى مى‌گوید، از تحولاتى که او در روشهاى تدریس ایجاد کرد یاد مى‌کند. پس از این از تدریس در سطح عالى مى‌گوید و به نکات زیر اشاره مى‌کند: شروط لازم براى تدریس، شروط طلبگى، زمان تدریس، آمادگى مدرس، کیفیت تدریس، معیدان مدرس، سکونت در مدرسه و آداب آن، شکل مدارس و معمارى عمومى آنها، سازمان آموزشى و ادارى مدرسه (این بحثها کوتاه و مجمل و ناقص است).
در فصل اول، از موقعیت جغرافیایى بنا و بانى، استادان و فقیهان مدارس حنفى بغداد مى‌گوید این مدارس عبارتند از: مشهد ابى حنیفه، ترکان خاتون، سعادت، تتشیه، مغیثیه، جامع سلطان، باب الطاق، موفقیه، زیرکیه.
در فصل دوم، به موقعیت جغرافیایى، مؤسس، مدرسان، فقیهان مدارس شافعى بغداد مى‌رسد و از مدارس زیر یاد مى‌کند: تاجیه، قراح ظفر، ثقتیه، طیوریان، کمالیه، بهائیه، دار الذهب، اسپهبدیه، ابو نجیب سهروردى، قیصریه، زمرد خاتون، شرابیه.
در فصل سوم، با موقعیت جغرافیایى، مؤسسان، مدرسان، فقیهان مدارس حنبلى در بغداد آشنا مى‌شویم. این مدارس عبارتند از: فخرى، ابو شجاع، ابراوى، ابن الشمحل، وزیر ابن هبیره، ابن البل، ابن بکروس، ابن جوزى، بنفشا الشاطئیه، (بنفشه ساحل)، شاطئیه، ابن عطار، مجاهدیه، مستعصمیه.
فصل چهارم دربارۀ مدارس جامع بغداد است که همۀ فرق اسلامى در آنها به تعلیم و تعلم مى‌پرداخته‌اند. از آنهاست مدرسه بشیریه که از موقعیت جغرافیایى، افتتاح مدرسه مدرسان حنبلى آن، معیدان حنبلى آن، مدرسان شافعى و مالکى آن و نیز کتابخانه آن یاد شده است[۱].
پانویس
- ↑ رفیعی، بهروز، ص99-100
منابع مقاله
رفیعی، بهروز، کتابشناسی تحلیلی توصیفی تعلیم و تربیت در اسلام (گزیده منابع عربی)، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، قم، چاپ یکم، 1381ش