مجموعه آثار حلاج (طواسین، کتاب روایت، تفسیر قرآن، کتاب کلمات، تجریات عرفانی و اشعار)

مجموعه آثار حلاج (طواسین، کتاب روایت، تفسیر قرآن، کتاب کلمات، تجریات عرفانی و اشعار)
پدیدآوران	میر آخوری، قاسم (شارح) حلاج، حسین بن منصور (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	طواسین، کتاب روایت، تفسیر قرآن، کتاب کلمات، تجریات عرفانی و اشعار
ناشر	شفيعی
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1386 ش
چاپ	1
شابک	‎964-7843-10-0
موضوع	شعر عرفانی - قرن 3ق. شعر فارسی - قرن 3ق. عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 نثر فارسی - قرن 3ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏PIR‎‏ ‎‏4370‎‏ ‎‏1386
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

مجموعه آثار حلاج (طواسين، كتاب روايت، تفسير قرآن، كتاب كلمات، تجربيات عرفانى و اشعار)، مشتمل بر آثار فارسى به‌جاى‌مانده از حسين بن منصور حلاج است كه با تحقيق، ترجمه و شرح قاسم ميرآخوندى منتشر شده است.

ساختار

مجموعه آثار حلاج مشتمل بر يك مقدمه از محقق كتاب، شرح حال و آثار حلاج و شش بخش كه در هر بخش مجموعه‌اى از آثار حلاج با عنوان «كتاب» عرضه شده است.

گزارش محتوا

محقق اثر، در مقدمه‌اش به‌اختصار درباره آثار اين مجموعه توضيح داده است. پس از آن زندگى‌نامه و آثار حلاج را ذكر كرده است. وى اسامى 49 اثرى را كه ابن نديم در كتاب «الفهرست» خود از آنها نام برده، برشمرده است. از بين اين آثار تنها چند اثر از گزند حوادث و وقايع روزگار محفوظ مانده است كه به ترتيب چنين است:

1. كتاب طواسين: اين اثر را ماسينيون، از دو نسخه موجود در استانبول و لندن، تصحيح كرده و در سال 1913م، در پاريس با عنوان «كتاب الطواسين» منتشر كرده است. متن عربى اين كتاب را نگارنده از روى همين نسخه و نيز «ديوان الحلاج و يليه أخباره و طواسينه» تحقيق سعدى ضنّاوى به فارسى ترجمه كرده است. كتاب داراى ده بخش است كه عبارتند از: طاسين السراج، طاسين الفهم، طاسين الصفا، طاسين الدائرة، طاسين النقطة، طاسين الأزل و الالتباس، طاسين المشيئة، طاسين التوحيد، طاسين الأسرار في التوحيد و طاسين التنزيه.

   «طواسين» جمع طس (طاسين) است. نام ديگر سوره نمل را به مناسبت آغاز سوره با كلمه «طس»، طاسين گفته‌اند. مفسران گويند «طس» در ابتداى سوره نمل، سوگند به خداى لطيف و سميع است. محتواى كتاب، درباره تجارب عرفانى حلاج به زبان بسيار پيچيده است.

2. بستان المعرفة (باغ معرفت): از همان منبع پيشين به فارسى برگردانده شده و حلاج اين قطعه را به معرفت و ويژگى‌هاى آن اختصاص داده است. اين كتاب، مشتمل بر 26 قسمت است كه در بخش يازدهم طواسين جاى گرفته است
3. كتاب روايت: مشتمل بر بيست و هفت روايت است كه حلاج بر حسب واردات قلبى، آن را بيان داشته است. اسنادى كه حلاج براى اين روايات بيان مى‌دارد برخلاف روايات متداول - كه سلسله اسناد آن اصحاب و تابعان و تابعان تابعان است و حديث را از عهد پيامبر به يكديگر منتقل كرده‌اند - يك سلسله از آيات و رموز قرآن و استعارات و كنايات و تمثيل‌هاى عرفانى است. به زعم او احاديث نه سفارش پيامبر را بلكه دستور خدا را بيان مى‌كند و اسناد حديث مبتنى بر شهادت سلسله‌اى از راويان نيست كه سينه‌به‌سينه به يكديگر انتقال داده باشند و اكنون نيز مرده‌اند، بلكه از نظر حلاج سلسله اسناد احاديث مخلوقاتى هستند كه براى عموم قابل شناخت هستند و اكنون حضور دارند؛ مثلاًسلسله اين روايت را ببينيد: حسين روايت كند از رجب، از عزّت، از صاحب حجاب، از خادم بيت‌المعمور، از صاحب ستر اقصى، از سفير اعلى. آنگاه بعد از نقل اسناد حديث، روايت را نقل مى‌كند. متن اين كتاب از روى شرح شطحيات روزبهان بقلى، تصحيح شده است
4. تفسير قرآن: تفسيرى است كه ابوعبدالرحمن سلمى از قول حلاج در كتاب «حقايق التفسير» خود آورده است. لويى ماسينيون اين متن را استخراج و پس از مقابله با چند نسخه خطى، آن را در سال 1922م، در پاريس چاپ كرده است كه ترجمه حاضر از روى اين متن است. حلاج در اين تفسير از هر سوره، يك يا چند آيه را انتخاب كرده و به شرح و تفسير آن پرداخته است.
5. سيصد و چهل قطعه از تجربيات عرفانى حلاج كه مجموعه‌اى است از سخنان، مواعظ، وصايا و مناجات حلاج. اين قسمت، از متون مختلف تاريخى و عرفانى جمع‌آورى و ترجمه شده است. در قسمت يادداشت‌هاى اين بخش به منابع مورد استفاده اشاره شده است.
6. اشعار: شامل 114 قطعه كه محقق كتاب در جمع‌آورى و مطابقت آنها، منابع بسيارى را از نظر گذرانده است. وى مى‌نويسد: «در تحقيقات خود با دو دسته شعر مواجه شديم: يك دسته اشعارى كه با توجه به سند و ذكر آنها در منابع متعدد از خود حلاج بود و تعدادى ديگر از اشعار منتسب به وى است. در اين مجموعه ما هر قطعه را با ذكر سند و منبع آن آورده‌ايم. تفاوت‌هايى در برخى منابع به چشم مى‌خورد كه ما مبنا را يكى «ديوان الحلاج» ماسينيون و ديگر تحقيق مصطفى الشيبى و سعدى ضنّاوى قرار داده‌ايم».

   شعر حلاج، ساده و روان و بى‌تكلّف است. بيشتر اشعارش به‌صورت نيايش و التجا به خداوند است و كمتر از تعابير متصوفه استفاده مى‌كند. با وجود اين برخى از اشعار او داراى تعابير و مفاهيم كلامى، فقهى و فلسفى است كه از فرق معاصر گرفته است؛ مانند كلابيه، كراميه، معتزليان، اماميه، قرمطيان و حكماى يونانى

7. كلمات الحلاج: مجموعه‌اى است از تعابير و مفاهيمى كه حلاج در شعر و نثر خود آنها را به كار برده است كه محقق با ذكر اين كلمات به شرح و تفسير اين مفاهيم پرداخته است

وضعيت كتاب

لازم به توضيح است كه مجموعه حاضر يك بار در سال 1379 از سوى انتشارات يادآوران منتشر شده است. در اين چاپ با تجديد نظر و اضافات و شرح مبسوط به مدد انتشارات شفيعى به خوانندگان محترم ارائه مى‌شود.

در پاورقى‌هاى كتاب، آدرس و ترجمه آيات و توضيح الفاظ و عبارات با استفاده از منابع مختلف گردآورى شده است. فهرست مطالب، در ابتداى كتاب و در انتها نيز منابع مورد استفاده در تحقيق كتاب و نيز نمايه الفاظ ديده مى‌شود.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.