مبارزات امام خمینی از هجرت به فرانسه تا بازگشت به ایران به روایت اسناد

مبارزات امام خمینی از هجرت به فرانسه تا بازگشت به ایران به روایت اسناد
پدیدآوران	راعی‌ گلوجه، سجاد (نویسنده)
ناشر	مرکز اسناد انقلاب اسلامی
چاپ	1
موضوع	خمینی، روح‌الله، رهبرانقلاب و بنیانگذارجمهوری اسلامی ایران، ۱۲۷۹ -۱۳۶۸ – سرگذشتنامه ایران--تاریخ--پهلوی، 1357-1304--اسناد و مدارک تبعید
کد کنگره	‏2م24ر1577/DSR

مبارزات امام خمینی از هجرت به فرانسه تا بازگشت به ایران به روایت اسناد تألیف سجاد راعی‌ گلوجه

فعالیت‌های امام خمینی در دهه‌های 1340 و 1350 دست کم به سه دوره تقسیم می‌شود: دوره اول از ابتدای نهضت تا تبعید به ترکیه؛ دوره دوم، مدت یکساله تبعید در ترکیه و دوره تبعید سیزده ساله در عراق و بالاخره دوره سوم، مهاجرت از عراق به فرانسه تا بازگشت به ایران و پیروزی انقلاب اسلامی می‌باشد.

بررسی و مطالعه مستند دوره اقامت چهار ماهه امام خمینی در فرانسه و اقدامات و فعالیت‌های ایشان، نقش مؤثری در شناخت ابعاد نهضت اسلامی مردم ایران به رهبری امام خمینی و تبیین اهمیت تصمیم‌های تاریخ‌ساز ایشان در پیروزی شتابان انقلاب اسلامی دارد.

اثر حاضر، دوره سوم نهضت امام خمینی، یعنی از زمان مهاجرت ایشان به پاریس در مهر 1357 را مورد بررسی قرار داده است. یکی از موضوعات مهم در این دوره تصمیم گیری و اعلام موضع امام خمینی از یک سو و رهبران و مقامات رشد حکومت پهلوی از سوی دیگر است. امام در فرانسه با بهره‌گیری از فضای مستعد سیاسی و ارتباطی جهان غرب و فرانسه، به نهضت اسلامی مردم ایران جنبه جهانی داده و موفق شدند ماهیت واقعی رژیم پهلوی را به جهانیان معرفی کنند. همچنین توانستند با ارتباط فزاینده با گردانندگان نهضت و مبارزات در داخل و خارج کشور، انسجام و هماهنگی لازم را به آن بدهند.

اثر حاضر شامل یک مقدمه، دو بخش کلی و نتیجه‌گیری است. بخش اول که شامل مقدمه پژوهشی است و در آن سعی شده است علل، چگونگی و پیامدهای اخراج امام خمینی از عراق، عدم اجازه مهاجرت به کویت و سوریه، تصمیم به مهاجرت به فرانسه، فعالیت چهار ماهه در پاریس، بازگشت به ایران تا پیروزی انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار گیرد.

بخش دوم نیز شامل فهرست موضوعات اسناد و متن اصلی اسناد می‌باشد.

خروج از عراق تا استقرار در پاریس

از دلایل انتخاب فرانسه و بویژه اقامت در آن کشور می‌توان به فضای مساعد درباره آزادی بیان و قلم، دسترسی به مطبوعات و دیگر رسانه‌های ارتباط جمعی اشاره کرد. در این زمان، پاریس مرکز تجمع و فعالیت‌های گروه‌های گوناگون سیاسی مخالف حکومت پهلوی بود، لذا گروه‌های اسلام گرا فرصت بی سابقه‌ای برای تشدید و سازماندهی مجدد مبارزه بر ضد رژیم پهلوی به دست آوردند. یکی از اقدامات مبارزان ایرانی پس از اقامت امام خمینی در فرانسه، نوشتن نامه‌ها و ارسال تلگراف‌های متعدد به مقامات کشور فرانسه بود. نتیجه این مشورت‌ها هدایت منسجم مبارزه در ایران و تشکیل شورای انقلاب بود. از ویژگی‌های مبارزه در پاریس، انقلاب رسانه‌ای بود. ویژگی دیگر مبارزه، سهولت و امکان سفر مبارزان سرشناس ایرانی به فرانسه و ملاقات و گفتگو با امام بود.

علل خروج از عراق: امام خمینی در مدت اقامت خود در عراق هم از نظر مقام مرجعیت و موقعیت تثبیت شد و هم ارتباط خود را با مردم ایران، استمرار و گسترش داد. از سوی دیگر اختلافات ایران و عراق در مورد مرزهای مشترک در این دوره به اوج خود رسید. به دنبال بی-نتیجه ماندن تلاش‌های دولت عراق در جلوگیری از فعالیت‌های امام، مقابله با ایشان حتمی شد.

عزیمت به کویت: به گفته محمود دعایی مقصد نهایی امام خمینی سوریه بود، اما از آنجا که روابط عراق و سوریه تیره بود تصمیم گرفته شد که ایشان اول به کویت بروند

انتخاب پاریس و دلایل آن: عزیمت به فرانسه در ابتدای امر به دلیل عدم لزوم اخذ ویزا برای ایرانیان جهت سفر به آن کشور بود تا از آنجا به سوریه بروند؛ اما شرایط مساعدی که در پاریس برای هدایت نهضت و جهانی کردن آن وجود داشت، به تدریج موضوع عزیمت به سوریه یا هر کشور اسلامی دیگر را منتفی و ماندن در فرانسه، ترجیح داده شد.

دوره اقامت در پاریس

امام خمینی از لحظه ورود به پاریس با استقبال کم نظیر و گسترده طرفداران خود، ارباب جراید و مطبوعات و... قرار گرفت. باید گفت که ارتباط با امام گستره وسیعی داشت و از طریق همین ارتباطات، عطش مبارزه در درون ایران هر روز نسبت به روز قبل تندتر و شدیدتر می‌شد.انقلاب رسانه ای: در فرهنگ رسانه‌ای غرب، اخبار مهم و تازه و تلاش برای پخش آن بعنوان اولین منبع خبری زودتر از دیگران، اهمیت زیادی برای اعتبار و بقای آن رسانه دارد.

امام خمینی پس از ورود و استقرار در پاریس، علیرغم هشدارهای اولیه دولت فرانسه مبنی بر ممنوعیت فعالیت‌های سیاسی وی در آن کشور، با فضای بسیار مساعد و مستعدی برای فعالیت و تبلیغات سیاسی روبه رو شد. مصاحبه‌های گوناگون با خبرگزاری‌ها و مطبوعات محلی و بین‌المللی، درج آن‌ها و همچنین مطالب سخنرانی‌ها، اعلامیه‌ها، پیام‌ها و دیگر اخبار مربوط به فعالیت نهضت اسلامی، موقعیت کم نظیری را برای معرفی، تبیین و تبلیغ اهداف و استراتژی نهضت اسلامی و نیز افشای ماهیت غیرمردمی حکومت پهلوی و شخصیت خودمحور محمدرضا پهلوی پدید آورد. این شرایط به نهضت امام خمینی بعد جهانی داد و اسناد و مدارک نشان می‌دهد که گستره جغرافیایی فعالیت‌های سیاسی امام خمینی از کشورهای غربی فراتر رفته و در کشورهای اسلامی نیز انعکاس یافت.

سفر مبارزان ایرانی طرفدار امام خمینی از داخل و خارج ایران به پاریس: مبارزان داخل شامل مبارزان روحانی و غیرروحانی بودند و غالب مبارزان خارج از کشور را اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا، امریکا و کانادا تشکیل می‌دادند. نکته مهمی که به نقطه قوت فعالیت‌های امام در پاریس تبدیل شد، فعالیت دانشجویان مبارز عضو انجمن‌های اسلامی دانشجویان بود که به زبان‌های آلمانی، انگلیسی و فرانسه و همچنین فضای سیاسی جهان غرب آگاهی داشتند. لذا به سهولت به پیشبرد اهداف نهضت امام خمینی کمک کردند.

سفر فعالان سیاسی مخالف رژیم پهلوی به پاریس: یکی از بارزترین ویژگی‌های این دوره، وحدت مخالفان حکومت پهلوی با پذیرش محوریت رهبری امام خمینی بود. به دنبال پذیزش این اصل مهم چند تن از فعالان سیاسی، که در داخل ایران فعالیت می‌کردند، برای آگاهی دقیق و بلاواسطه از آخرین نظرات امام در راستای تداوم مبارزه تصمیم گرفتند به پاریس سفر کنند. شایان ذکر است که امام خمینی برای پرهیز از ایجاد فرصت برای سوءتعبیرها و سوءاستفاده‌های سیاسی مخالفان، پذیرش فعالان سیاسی احزاب را منوط به پذیرش سه اصل بنیادین انقلاب کرده بود. این سه اصل عبارت بود از: 1- برچیده شدن سلطنت سلسله پهلوی، 2- برچیده شدن رژیم سلطنتی برای همیشه، 3- فراهم کردن استقرار حکومت جمهوری اسلامی.

سفر مقامات رژیم پهلوی به پاریس برای ملاقات و مذاکره با امام خمینی:

این شیوه تلاش برای دیدار با امام خمینی در پاریس به منظور سازش احتمالی یا گرفتن مهلت و فرصت بود. به نظر مقامات رژیم پهلوی عامل «فرصت و زمان» می‌توانست یکی از شرط های مهم مهار انقلاب و نهضت امام باشد.

دیدار و مذاکره شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی کشورهای مختلف با امام خمینی:

این دیدارها ابعاد و انگیزه‌های گوناگونی داشت، ولی درمجموع بیانگر جهانی بودن شخصیت امام خمینی و نهضت تحت رهبری ایشان و اهمیت آن برای مقامات سیاسی و فرهنگی در اقصا نقاط جهان بود. برخی از این سفرها به انگیزه سیاسی و برای ارزیابی موقعیت و وضعیت امام خمینی و اطرافیان و هوادارانش و انعکاس آن به دولت مطبوع بود. برخی دیگر نیز جنبه میانجی گری به منظور ایجاد مصالحه امام خمینی با رژیم پهلوی را داشت. بعضی از دیدارکنندگان نیز مورخ و سیاستمدار بودند و بعنوان یک شخصیت مستقل با امام دیدار و گفتگو می‌کردند. بالاخره، برخی نیز مأموریت سیاسی آشکار از طرف دولت مطبوع خود داشتند. از میان دیدارها و مذاکرات سیاسی با امام خمینی، بیشترین آمار متعلق به نمایندگان سیاسی دولت فرانسه است.

تشکیل شورای انقلاب اسلامی: اندیشه تشکیل این شورا از زمانی در ذهن امام و مبارزان ارشد شکل گرفت که افق روشنی در ادامه مبارزه ضد رژیم پهلوی در نهضت اسلامی پدیدار گشت. علت تشکیل شورا به منظور تقویت برنامه ریزی و سازماندهی نیروهای انقلاب و هدایت آن‌ها و ایجاد مدیریت منسجم با مدیریت واحد زیرنظر امام خمینی بود.

امام خمینی با صدور اعلامیه‌ای در 22 دی ماه 1357 تشکیل شورای انقلاب را بصورت رسمی اعلام کرد.

بازگشت به ایران تا پیروزی انقلاب اسلامیاهمیت بازگشت امام خمینی در دوره چهار ماهه منتهی به پیروزی انقلاب برای رژیم پهلوی متفاوت بوده است. در اوایل کار بازگشت امام تهدیدی برای بقای رژیم تلقی نمی شد. تغییر رویه امام خمینی درباره بازگشت به ایران پس از خروج محمدرضا پهلوی از کشور، ترس و واهمه عظیمی را در میان مقامات رژیم پهلوی و دولت بختیار پدید آورد. لذا از این پس تلاش برای مهلت گرفتن از امام در گستره وسیعی نمایان می-شود. در هر صورت، امام خمینی پس از چهارده سال دوری از وطن، در 12 بهمن 57 به میهن بازگشت و مورد استقبال بی نظیر مردم ایران قرار گرفت.

نتیجه‌گیری: هوشیاری و موقع شناسی امام خمینی و استفاده صحیح و مناسب از موقعیت‌ها و فرصت‌ها و اتخاذ تصمیمات صحیح نقش بسزایی در تسریع پیروزی نهضت و سقوط حکومت پهلوی ایفا کرد و گذشت زمان صحیح بودن تصمیمات و اقدامات بیان شده ایشان را ثابت کرد.

منابع مقاله

بی‌نام، طوبی اندیشه (سطح یک)، سیر مطالعاتی اندیشه‌های حضرت امام خمینی(ره)، بنیاد تبیین اندیشه‌های امام خمینی(ره) در دانشگاه‌ها