مباحثی در تاریخ و علوم قرآنی
| مباحثی در تاریخ و علوم قرآنی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | معارف، مجید (نویسنده) |
| ناشر | مؤسسه نبأ |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1383 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-8323-16-X |
| موضوع | قرآن - تاریخ قرآن - علوم قرآنی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 69/5 /م6م2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مباحثى در تاريخ و علوم قرآنى اثر دكتر مجيد معارف مباحثى تخصصى در حوزه تاريخ و علوم قرآنى به زبان فارسى می‌باشد.
انگيزه تألیف
نگارنده كه در پى پاسخ به سؤالاتى در خصوص قرآن از سالها قبل توفيق مطالعه در حوزه علوم قرآن و حديث را پيدا كرده است، موفق شد كه به تدريج به مطالعات خود سامان داده و كتب و مقالاتى چند در حوزه تاريخ و علوم قرآنى فراهم آورد كه برخى از آنها به زيور طبع نيز آراسته گرديد، اما از آنجا كه اين كتب و مقالات حاوى مباحثى تخصصى در حوزه تاريخ و علوم قرآنى بوده و دستيابى به آنها براى علاقه‌مندان مباحث قرآنى به ويژه دانشجويان رشته علوم قرآن و حديث به دشوارى صورت ميپذيرفت، تصميم گرفت با نگاهى نو به ساختار و محتواى مباحث، به عرضه جديدى از آنها دست زند. در اين مسير علاوه بر يكسان سازى كليه مقالات و كتب از جهت ملاحظات فنى از جمله مأخذ دهى مطالب، تغييرات قابل توجهى نيز در محتواى مطالب از جهت غنى سازى و مستند سازى آنها صورت پذيرفت. چينش منظم مقالات در كنار يكديگر و تألیف فصولى جديد و تازه در بين آنها موجب گرديد كه كتاب حاضر سيماى تأليفى نو و منسجم پيدا كند، به طورى كه بتواند به عنوان يك كتاب كمك آموزشى در اختيار علاقه‌مندان به مباحث قرآنى خاصه رشته‌هاى الهيات قرار بگيرد.
گزارش محتوا
اما گزارش اجمالى فصول اين كتاب و سابقه قبلى آنها به شرح زير است:
فصل اول:
تحليلى درباره «وحى و رسالت نبوى» است كه علاوه بر معناشناسى «وحى» از نظر لغوى و اصطلاحى و كاوش پيرامون وحى در آيات قرآن، به بررسى روايات نخستين نزول وحى از ديدگاه شيعه و اهل سنت پرداخته است. اين بحث براى اولين بار در مقالات و بررسیها به شماره‌ى 75 به زيور طبع آراسته شده است.
فصل دوم:
اين فصل با عنوان «نشانى از قرآن» به بررسى اجمالى ویژگی‌هاى قرآن و اهداف نزول آن پرداخته و مفاهيم و اصطلاحاتى چون «سوره»، «آيه»، «ناسخ و منسوخ»، «محكم و متشابه»، «عام و خاص» و... را مورد بررسى قرار ميدهد. اين قسمت در سال 1376 توسط انتشارات نبأ به چاپ رسيده است.
فصول سوم و چهارم:
اين دو فصل در باب معجزه و ضرورت آن در شناخت حقانيت پيامبران و نيز ویژگی‌هاى معجزه و تفاوتهاى آن با سحر و كرامت تألیف شده و پس از آن به بررسى معجزه پيامبر اسلام(ص) يعنى قرآن و برخى از وجوه اعجاز آن پرداخته است. اين مباحث نيز توسط انتشارات نبأ به طبع رسيده است.
فصول پنجم و ششم:
با عنوان «معارضه ناپذيرى قرآن» تنظيم شده كه تحليلى از اقدامات مخالفان قرآن در عصر رسول خدا(ص) و طرح شبهات آنان در بشرى دانستن كتاب الهى را به دست ميدهد متناسب با هر شبهه، پاسخهاى قرآن و نيز موضعگيرى نهايى اين كتاب در مقابل اشكال تراشى مشركان ارائه شده است.
اين دو فصل به صورت دو مقاله در سالهاى 1375 و 1378 با عنوان: «سيرى در معارضات قرآن» در فصلنامه قرآنى نور به زيور طبع آراسته شد. لكن هر دو مقاله در اين كتاب با تغييرات اساسى به چاپ ميرسد.
فصل هفتم:
با عنوان «گزارشى از آموزش قرآن در سيره رسول خدا(ص)» به بررسى نسبتا جامعى از اقدامات رسول خدا(ص) در موضوع آموزش قرآن اختصاص يافته و حاوى تلاشها و نيز پيامهاى آن بزرگوار در موضوع آموزش قرآن است. اين مقاله نخستين بار در فصلنامه «پژوهش دينى شماره 3» و به دنبال آن در مجله رشد آموزش قرآن طى شماره‌هاى 1 و 2 به چاپ رسيد.
فصل هشتم:
با عنوان «رويگردانى از تفسير در سده نخست و انگيزه‌هاى آن» گزارشى از اعراض پاره‌اى از صحابه از تفسير قرآن پس از رحلت پيامبر(ص) به دست داده و به بررسى علل و انگيزه‌هاى آن پرداخته است. اين مقاله در فصلنامه مقالات و بررسیها در دانشكده الهيات و معارف اسلامى به شماره 61 به چاپ رسيده است.
فصل نهم:
با عنوان «مقدمه‌اى بر تاريخ اختلاف قرائت قرآن»، مشخص ساخته است كه اولا اختلاف قرائت يك واقعيت تاريخى است كه دليلى بر انكار آن وجود ندارد، ثانيا اختلاف قرائت داراى جلوه‌هاى گوناگونى است كه در هر دوره، جلوه‌اى از آن به ظهور رسيده و دانشمندان اسلامى براى رفع آن تدابيرى اتخاذ كرده‌اند. اين مقاله نيز براى نخستين بار در مقالات و بررسیها به شماره 63 به زيور طبع آراسته شد.
فصل دهم:
اين فصل با عنوان «نگرشى بر فهم تاريخى قرآن» به بررسى جامعى از نقش رسول خدا(ص) در مقام آموزش قرائت و تفسير قرآن دست زده و سپس انحرافات به وجود آمده در موضوع تفسير در عهد صحابه و تابعان را گزارش می‌كند. بررسى نقش صادقين(ع) در دعوت مردم به مبانى قرآن و سنت و نيز اهتمام آن دو بزرگوار به تفسير و تأويل صحيح قرآن مطلب ديگرى است كه در فصل دهم مورد بحث قرار گرفته است. اين فصل در سال 1379ش به وسيله انتشارات نبأ مستقلا به چاپ رسيد.
فصل يازدهم:
با عنوان «نگاهى به قصه، اهداف و ویژگی‌هاى آن در قرآن» نگارش يافته كه شامل بررسى نسبتا جامعى پيرامون قصه در قرآن، اهداف قصه در قرآن و نيز ویژگی‌هاى مهم قصه قرآنى است. اين مقاله در سال 1377ش در فصلنامه بصيرت به چاپ رسيده است.
فصل دوازدهم:
با عنوان «آسيب پذيرى فرهنگى از نظر قرآن» به بررسى جايگاه فرهنگ در آيات قرآن پرداخته و سپس مهمترين عوامل آسيب پذيرى فرهنگى را از نظر قرآن مورد شرح و بحث قرار ميدهد. اين مقاله نخستين بار در فصلنامه فرهنگ عمومى به شماره 6 به چاپ رسيد.
فصل سيزدهم:
با عنوان «قرآن و اهل‌بيت(ع)» نخست به توضيح روش قرآن در طرح مباحث تاريخى و نقش اسباب النزول در فهم آيات قرآن پرداخته و سپس با نگاه به جايگاه اهل‌بيت(ع) در قرآن به بررسى اهم آيات وارده در شأن اهل‌بيت(ع) روى آورده است. اين فصل نخستين بار با عنوان «عترت رسول(ص) در كتاب خدا» تنظيم شده و در سال 1378ش به وسيله انتشارات نبأ به چاپ رسيد. اما فصل حاضر با تغييرات اساسى و اضافات قابل توجه، همراه شده است.
فصل چهاردهم:
با عنوان «غدير در آيينه قرآن و روايات» به بررسى جايگاه غدير در منابع اسلامى و نيز طرح مسأله غدير در قرآن پرداخته و سپس آيات نازله درباره واقعه غدير را در تفاسير شيعه و سنى مورد تحقيق قرار ميدهد. مقاله ضمن بررسیهاى عملى و تاريخى پيرامون آيه تبليغ شبهات موجود در اين زمينه را طرح كرده و به پاسخگويى پرداخته است. اين كتاب در سالهاى 1378، 1380، 1381 و 1382 از سوى انتشارات نبأ به طبع رسيده است.
نكته قابل ذكر درباره محتواى فصول اين كتاب آنكه، از آنجا كه مطالب اين فصول به تفكيك و طى سالهاى مختلف به رشته تألیف درآمده، روشن و بديهى است كه گاه مباحثى در مقالات متعدد به اجمال يا تفصيل تكرار شده باشد، از آنجا كه تلاش مؤلف بر حفظ ساختار و محتواى كتب و مقالات اوليه بوده، دخل و تصرف چندانى در اين خصوص صورت نپذيرفت. اما دقت در مطالب فصول كتاب نشان ميدهد كه على رغم تكرار پاره‌اى از مطالب در تعدادى از مقالات، در عين حال هر فصل سخن خاص و ويژه‌اى دارد كه با سخن و ايده مقاله و يا كتابچه ديگر تفاوت دارد.
آخرين نكته درباره نظم كتاب كنونى آنكه، كتاب با مقاله «وحى و رسالت نبوى» آغاز شده كه معمولا در كتب تاريخ و علوم قرآنى نخستين بحث را تشكيل ميدهد. آنگاه طى مباحث متعدد مطالبى در خصوص تاريخ و اهم علوم قرآنى ارائه شده و در فصوص پايانى به نوعى حوزه «تفسير موضوعى» در پاره‌اى از مطالب اساسى از جمله «قصه در قرآن»، «آسيب پذيرى فرهنگى از نظر قرآن»، «غدير در قرآن» و نيز «اهل‌بيت و قرآن» در پيش روى خوانندگان گرامى گشوده شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب