كتاب الخراج و صنعة الكتابة
| كتاب الخراج و صنعة الكتابة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کاتب بغدادی، قدامه بن جعفر (نویسنده) خدیوجم، سید حسین (محقق) |
| ناشر | انتشارات بنياد فرهنگ ايران |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1353 |
| کد کنگره | |
كتاب الخراج و صنعة الكتابة تألیف ابوالفرج قدامة بن جعفر با تحقيق و مقدمۀ سید حسين خديوجم از منابع مهم تشكيلات اسلامى و از آثار قرن چهارم هجرى است.
از آنجا كه مؤلف عامل خراج و مباشر مالياتى عباسيان(در عصر خلافت مكتفى 289-295) بوده و منصب صاحب البريدى داشته، كتابش در باب ترتيب جبايت ضرايب و جزيه و وضعبيت المال و تقسيم عطا، از منابع دست اول است، و در باب خراج و ماليات و مقدار آندر هريك از ممالك و بلاد اسلامى و وصف راه‌هاى بريد، معلومات سودمندى دارد؛ بعلاوه اطلاعاتى دربارۀ جغرافياى رياضى و توصيف كوه‌ها و رودها و نيز نواحى مجاوراسلام دارد.
اصل كتاب هشت منزله(قسمت) داشته كه مؤلف يك منزله نيز به آن افزوده بوده است، لكن از چهار منزلۀ اول و منزلۀ نهم چيزى برجاى نمانده و قسمتهاى باقيمانده نيز به‌طور كامل چاپ نشده است.
اين كتاب فقط بخشى از كل اثر (ده باب از منزلۀ پنجم) و مشتمل است بر معرفى و بيان ويژگى ديوانهاى گوناگون كه عبارتند از: ديوان جند(سپاه)، ديوان نفقات، ديوانبيت المال، ديوان رسايل، ديوان توقيع، ديوان خاتم، ديوان نقود و عيار و اوزان و ديوان دار الضرب، ديوان خاتم، و شرطه و احداث.
محقق در ديباچه - كه نيمى از كتاب را به خود اختصاص داده و حائز اهميت است - دربارۀ امر خراج، خراج‌نويسان نخستين، تاريخچۀ خراج، و اصطلاحات دبيران ديوان خراج و ديوان خزانه و ديوان بريد سخن گفته است؛ سپس تحت عنوان «التمهيد» به چگونگى پيدايش فكر جبايت خراج پرداخته و شرح‌حال مؤلف را از منابع گوناگون نقل كرده كه به زبان عربى است.
پس از آن نيز ترجمۀ باب اول كتاب(ديوان جند) را آورده است. متن عربى كتاب نيز درپى آن آمده است. [۱]
پانویس
- ↑ ر.ک: روغنی، شهره، ص107-108
منابع مقاله
روغنی، شهره، کتابشناسی گزیده توصیفی تاریخ و تمدن ملل اسلامی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت)، 1382ش