قضية التربية والتعليم من خلال فكر زعماء الإصلاح
| قضية التربية والتعليم من خلال فكر زعماء الإصلاح | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سالحی، محمدعزیز (نویسنده)
شازلی نیفر، محمود (مقدمه‌نویس) سالحی، حمادی (بازنگری) |
| ناشر | دار صادر |
| مکان نشر | بیروت |
| سال نشر | 1995 |
| چاپ | اول |
| موضوع | کشورها‌ی عربی آموزش و پرورش |
| کد کنگره | LA۱۴۹۱/س۲ق۶ |
قضية التربية والتعليم من خلال فكر زعماء الإصلاح تألیف محمد عزیز ساحلی با مقدمه محمود شازلی نیفر، و بازنگری حمادی ساحلی؛ در کتاب مفتاح التاریخ که به قلم بشیر صفر یکى از بزرگان نهضت جدید در تونس نگارش یافته، آمده است که یکى از مشاهیر عالمان تونس در آستانه ترکیه در میان شمارى از اهل علم، براهین شرعى و عقلى اقامه مى‌کند تا آنان را قانع سازد که لازم است به فراگیرى علوم و فنون مفید از جمله جغرافیا پرداخت، یکى از آن عالمان در مخالفت با او مى‌گوید: در کدام کتاب فقهى دیده‌اى که علم جغرافیا حلال است؟ عالم تونسى به او مى‌گوید: شما در کدام کتاب دیده‌اى که آموختن جغرافیا حرام است؟
برخلاف چنین مخالفت‌هایى، برخى از کشورهاى اسلامى چون مصر، تونس، ترکیه، ایران با گام‌هایى آهسته اما پیوسته فراسوى تحقق نهضت علمى و ادبى همگام با پیشرفت علوم و فنون حرکت کردند. سرآغاز این نهضت به حمله ناپلئون در 1793 م در مصر و تماس مستقیم با غرب بازمى‌گردد (ص 13).
در کتاب حاضر تلاش شده است اقدامات برجسته‌ترین رجال اصلاح‌گراى جهان عرب در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم تا اندازه‌اى بررسى گردد و آرا و افکار آنان در زمینه تعلیم و تربیت تحلیل شود. نگارنده کارش را بر مطالعه دربارۀ رهبران اصلاح در چهار کشور مصر و سوریه و تونس و الجزایر متمرکز کرده است و این از آن‌روى است که این کشورها در عطف توجه به افکار و نهادها و تجارب اروپایى و الهام‌گیرى از آن‌ها در برنامه‌هاى اصلاحى خود همداستان بوده‌اند (ص 17).
نگارنده گذشته از مقدمه و خاتمه، مطالب را در دو بخش شش‌فصلى قلمى کرده است. براى بازشکافت بحث، ذیل هر شخص، پس از اشارتى گذرا بر زندگى و افکار و اقدامات او، گزیده‌اى از افکار او از نوشته‌هایش یا نوشته‌هاى دیگران دربارۀ او نیز آورده شده است.
عنوان بخش یکم، مسئله تعلیم و تربیت در اندیشه رهبران اصلاحات در مصر و شام است. در فصول شش‌گانه این بخش به‌ترتیب از محمد على پاشا، رفاعه رافع طهطاوى، سید جمال‌الدین [اسدآبادى]، شیخ محمد عبده، عبدالرحمن کواکبى، شیخ رشید رضا سخن رفته است.
شمارى از عناوین مطرح‌شده ذیل عنوان‌هاى اصلى فصول این بخش عبارت‌اند از: جنبش ترجمه، تأسیس مدارس جدید، موضع عالمان الازهر نسبت به اصلاحات آموزشى، تفکرات تربیتى جدید در مصر، اشارتى به زندگى طهطاوى، اندیشه طهطاوى در آثارش، پیشرفت علمى در غرب از نگاه طهطاوى، مفهوم اصلاحات از نگاه سید جمال‌الدین، تعلیم و تربیت در نگاه سید جمال، اقدامات اصلاحى سید جمال، مفهوم اصلاح از دید محمد عبده، آرا و مبارزه اصلاحى عبده، اصلاحات دینى از نظر عبده، استبداد و آموزش از نگاه عبدالرحمن کواکبى، استبداد و تربیت از نگاه او، روش‌هاى رهایى از استبداد، گوشه‌اى از زندگى رشید رضا، اندیشه‌هاى رشید رضا در حوزه تعلیم و تربیت، تربیت کودک سازوار با اندیشه رشید رضا.
عنوان بخش دوم، موضع رهبران اصلاحات در مغرب عربى (تونس و الجزایر) نسبت به مسئله تعلیم و تربیت است.
در فصل یکم تا ششم این بخش به‌ترتیب از اندیشه‌هاى اصلاحى این افراد و تشکیلات یاد شده است: احمد باى، محمود قابادو، خیرالدین، بشیر صفر و جمعیت حاضره، على باش حانبه و جنبش جوانان تونسى، شیخ محمد طاهر بن عاشور، شیخ عبدالحمید بن بادیس و جمعیت علماى الجزایرى.
برخى از عنوان‌هاى فرعى ذیل فصول این بخش از این قرار است: اصلاحات احمد باى در زمینه تعلیم و تربیت، نقش محمود قابادو در برانگیختن جنبش اصلاحات، اندیشه‌هاى اصلاحى خیرالدین، توافق نظر اصلاحى قابادو و خیرالدین، وضع تونس پس از آن‌که تحت قیمومت فرانسه قرار گرفت، نقش بشیر صفر در تحکیم و استقرار نهضت جدید تونس، چالش میان على باش [حا] نبه و خیرالدین مصطفى، تحول موضع على باش حانبه نسبت به زبان عربى، موضع جنبش جوانان تونسى نسبت به مسئله آموزش، اصلاحات آموزشى در دانشگاه زیتونه، فراخوان شیخ طاهر بن عاشور به اصلاحات آموزشى، نقش جمعیت علما در برپایى نهضت علمى در الجزایر، شیخ عبدالحمید بن بادیس و اندیشه‌هاى اصلاحى او، مقایسه میان اندیشه‌هاى علماى الجزایر و دیگر رهبران اصلاحات، جمعیت علماى الجزایر و فعالیت آن در راستاى عربیت الجزایر.
- مطالعه منابع ذیل نیز مفید است:
ترکى رابح، الشیخ عبدالحمیدبن بادیس فلسفته و جهوده فى التربیه والتعلیم (چاپ دوم: الجزایر، الشرکه الوطنیه، 1975 م)؛ عباس محمود عقاد، عبقرى الاصلاح والتعلیم الاستاذ الامام محمد عبده (قاهره، دار نهضه مصر، 1981 م)؛ محمد احمد جاد صبح، التربیه الاسلامیه دراسه مقارنه، (چاپ اول: بیروت، دارالجیل، 1413 ق/ 1993 م)؛ عباس سیسى، حسن البناء و مواقف فى الدعوه والتربیه (قاهره، دارالثقافه، [بى‌تا]).[۱]
پانویس
- ↑ رفیعی، بهروز، ص274-276
منابع مقاله
رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.