فهلوی‌نامه: مجموعه مقالات همایش سهروردی و احیای حکمت فهلوی
| فهلوی‌نامه: مجموعه مقالات همایش سهروردی و احیای حکمت فهلوی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عالیخانی، بابک (نویسنده) |
| ناشر | مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۴۰۲ش |
| شابک | 3ـ46ـ6331ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
فهلوی‌نامه: مجموعه مقالات همایش سهروردی و احیای حکمت فهلوی تألیف گروهی از نویسندگان به کوشش بابک عالیخانی؛ مقالات کتاب در هشت باب به ترتیب موضوعات عبارت‌اند از: حکمت اشراق، حکمت ایران باستان، حکمت چین و هند و یونان، عرفان و طریقت، هنر و ادب، فرهنگ عامه، فلسفۀ اسلامی و منطق اشراقی. در مجموع در این کتاب 37 مقاله آورده شده است که هر کدام از جنبه‌ای به دیدگاه‌های سهروردی می‌پردازد.
گزارش کتاب
سهروردی حکمت ایرانی یا فُرس قدیم را در کتاب خویش موسوم به «حکمة الاشراق»، به نحو بی‌سابقه‌ای زنده ساخته است، چنان‌که خود در کتاب «کلمة التّصوّف» با عبارت‌هایی به‌یادماندنی چنین می‌نگارد: «و قد أحیینا حکمتهم النوریة الشریفة الّتی یشهد بها ذوق افلاطون و من قبله فی کتابنا المسمّی بحکمةالاشراق، و ما سبقت إلی مثله». همایش «سهروردی و احیاء حکمت فهلوی» که در شهریور ماه 1399 در مؤسّسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران برگزار شد، بررسی چگونگی این احیا را با رجوع به منابع باستانی و به‌ویژه شاهنامه و کتب پهلوی و نصوص وحی و تنزیل قدیم - یعنی اوستا - و نیز کاوش در طرایق مزدایی، اعم از زُروانی و مهری و مزدکی، وجهۀ همّت خود قرار داد.
شهاب‌الدین سهروردی جزء اولین حکیمانی است که متوجه مشرق و مغرب دانایی و حکمت شد و از آن سخن گفت. هرچند گفته می‌شود ابن سینا در اواخر عمر ملتفت مشرق فکرت شده و در کتابی مفقود به نام «حکمة المشرقیة»: از آن سخن رانده، به هر تقدیر، منظومۀ فلسفی او که به سهروردی نیز رسیده، چنین نیست و این سهروردی است که حکمت خویش را بر بنیادی مشرقی نهاده است. ازآنجاکه این حکمت، حکمتی است از سرچشمۀ نور متافیزیکی، به معنای جغرافیایی کلمه، «مشرقی» نیست.
سهروردی نسبت میان انوار قاهره را در آثار خود شرح داده است: نور بالاتر، قاهر بر نور پایین‌تر و نور پایین‌تر، عاشق نور بالاتر است. از طرف دیگر در دینکرد که یکی از متون پهلوی است، نور پایین‌تر نسبت به نور بالاتر با صفت trasagahih شناخته شده است. به نظر می‌رسد که این توصیف متن پهلوی با سخن شیخ اشراق در تعارض و ناسازگاری است و همخوانی ندارد. واژۀ trasagahih در زبان پهلوی به معنای گرامیداشت و احترام است و نه ترس و لرز. تعلیم سهروردی دربارۀ نسبت دوگانۀ قهر و محبت، ریشه در اعماق سنت معنوی هند و ایرانی دارد.
در این کتاب، مقالات همایش با ارتباط بیش یا کم به موضوع اصلی، با تبویب وافی و ویرایش کافی در یک مجلّد با عنوان «فهلوی‌نامه» گردآوری شده است. بدیهی است همایشی در زمینۀ مطالعات بین‌رشته‌ای که در آن علوم و فنون گوناگونی مانند منطق و فلسفه، تاریخ و باستان‌شناسی، ادب فارسی و ادب عربی، فلسفۀ اسلامی و فلسفۀ غرب، فلسفۀ سیاسی و جامعه‌شناسی، فولکلور و فلسفۀ هنر، فرهنگ و زبان‌های باستانی و ادیان و عرفان، در بزم با فرّ و شکوه اشراق روبه‌روی یکدیگر می‌نشینند، ناگهان و در یک چشم بر هم زدن به مقصود بزرگ خود نائل نمی‌شود، ولی همین که توجّه اهل بصائر به اهمّیّت این‌گونه مسائل تطبیقی جلب شده باشد، می‌توان گفت که همایش در کار خود تا حدودی موفّق بوده است.
مقالات کتاب در هشت باب به ترتیب موضوعات عبارت‌اند از: حکمت اشراق، حکمت ایران باستان، حکمت چین و هند و یونان، عرفان و طریقت، هنر و ادب، فرهنگ عامه، فلسفۀ اسلامی و منطق اشراقی. در مجموع در این کتاب 37 مقاله آورده شده است که هر کدام از جنبه‌ای به دیدگاه‌های سهروردی می‌پردازد. به طور کلی این همایش کشف گونه‌ای دیگر از حکمت اشراق را که کمتر به آن توجه و اهتمام شده بود، وجهۀ همت خویش قرار داده بود؛ یعنی بررسی نسبت حکمت اشراق سهروردی با سوابق باستانی حکمت و عرفان در سرزمین ایران.[۱]
پانويس