فلسفه «داستان» داستان
فلسفه «داستان» داستان | |
---|---|
پدیدآوران | شاکری، احمد (نویسنده) |
ناشر | پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی |
مکان نشر | تهران |
سال نشر | 1398 |
شابک | 1ـ446ـ108ـ600ـ978 |
کد کنگره | |
فلسفۀ «داستانِ» داستان تألیف احمد شاکری، در این کتاب تلاش شده رویکرد فلسفۀ مضاف به داستان به عنوان روشی در مطالعۀ عمیق داستان و تأمین مقدمات تولید نظریۀ ادبی انقلاب اسلامی تأمین شود. این پژوهش با فرض تنزل متن به سطوح روایی و ترتیب طولی میان آنها، فلسفۀ داستان را از مسئلهای نوعی به فلسفۀ داستانِ داستان، به عنوان مسئلهای بنیادین در حوزۀ روایتشناسی ارتقاء داده است.
ساختار
کتاب در سه فصل تدوین شده است.
گزارش کتاب
فلسفۀ مضاف علم نوپدیدی است که تاریخچۀ آن در مطالعات فلسفی در کشورمان به دو دهۀ پیش بازمیگردد. ادبیات داستانی به عنوان یکی از مهمترین انواع ادبی نوظهور در کشورمان همواره خاستگاه تحولپذیری و تأثیر و تأثر متقابل اجتماعی بوده است. با پیروزی انقلاب اسلامی و ظهور دورۀ جدیدی در ادبیات داستانی، مسئلۀ نظریهپردازی بومی در این حوزه به عنوان دغدغهای اصیل مطرح شد. پرسش از چیستی و کارکرد ادبیات داستانی مطلوب انقلاب اسلامی و مؤلفههای آن ضرورتی بیتردید را ترسیم میکرد که بدون آن، اصالت و استقلال ادبیات داستانی ایران از بنمایههای فکری و معرفتی غرب امکانپذیر نمینمود. مقدمۀ این تئوریپردازی ورود به حوزۀ فلسفۀ مضاف ادبیات و پرسش از چیستی و تبیین نقد ادبیات داستانی بر این مقوله، اندک آثار پژوهشی موجود، ترجمهای بود و پژوهش بومی مستقلی بر اساس مبانی فلسفۀ اسلامی و با نگاه بر تجربۀ ادبیات داستانی پس از انقلاب اسلامی دربارۀ فلسفۀ داستان انجام نگرفته بود؛ تا جایی که روششناسی بحث از فلسفۀ داستان و پیشنیازهای نظری آن و همچنین زبان متناسب با اصطلاحات فلسفی و نحوۀ کاربست آن در پژوهش داستانی خود از جمله موارد فزایندۀ صعوبت کار بود.
این کتاب اولین کتاب در نوع خود در این حوزه است که در آن تلاش شده رویکرد فلسفۀ مضاف به داستان به عنوان روشی در مطالعۀ عمیق داستان و تأمین مقدمات تولید نظریۀ ادبی انقلاب اسلامی تأمین شود. این پژوهش با فرض تنزل متن به سطوح روایی و ترتیب طولی میان آنها، فلسفۀ داستان را از مسئلهای نوعی به فلسفۀ داستانِ داستان، به عنوان مسئلهای بنیادین در حوزۀ روایتشناسی ارتقاء داده است. بر این اساس منظومهای از سطوح روایی و بحث فلسفی دربارۀ آن میتواند در نهایت به فلسفۀ مدون داستان بینجامد. این پژوهش پس از بحث دربارۀ رئوس مباحث فلسفۀ داستانِ داستان، مؤلفههای این سطح روایی را تعیین و تحدید میکند. بسیاری از این مؤلفهها ابداعیاند و برخی با بازتعریف و اخذ مبنای تازه طرح شدهاند.
طبق تعریف مختار از فلسفۀ مضاف، محورهای متعددی در بحث فلسفۀ داستان قابل شناسایی است که ناظر بر احکام کلی موضوع (داستانِ داستان) است. لازمۀ ورود به رویکرد عقلی ـ تحلیلی فلسفۀ مضاف، فرض تعریف مختار از فلسفۀ مضاف، رئوس عناوین قابل بحث در فلسفۀ ادبیات و منطق تکوین این موضوعات و ترتیب آنها در نظامی مشخص است. بر این اساس، اصل موضوع موردنظر نگارنده تقدم بحث از تعریف و چیستی داستانِ داستان بر دیگر مباحث فلسفۀ ادبیات است.
با توجه به رویکرد عقلی ـ تحلیلی و بحث در حوزۀ ثبوت و نه اثبات، بحث مصداقی چندان ضروری به نظر نمیرسد. تنها در مواردی خاص از باب تقریب به ذهن به این مصادیق توجه شده است. برداشت نگارنده آن است که هرگونه بحث اثباتی در این حوزه نیازمند اخذ مبنا در حوزۀ ثبوتی است؛ گرچه میتوان پس از اخذ مبنا از منظر بررسی وضعیت موجود و پدیدآمده در حوزۀ ادبیات داستانی معاصر در زیرشاخۀ داستانِ داستان به پژوهش پرداخت. همچنین در این رویکرد ثبوتی همواره منظرگاه پژوهش، «ادبیات داستانی مطلوب» بوده است.
ساختار علمی این کتاب در سه فصل تنظیم شده است. فصل اول و دوم جنبۀ مقدمهای دارد و بحث اصلی داستانِ داستان در ضمن فصل سوم گنجانده شده است. با توجه به دغدغۀ روششناسانۀ نگارنده در تنظیم مراتب علمی بحث، بر طرح کامل مقولۀ تقصیر به عنوان روش تقلیل متن به داستانِ داستان اصرار شده است. این اثر تنها به جنبهای خاص از روایت داستانی میپردازد؛ بنابراین گرچه در هندسۀ معرفتی شکلگرفته در حول موضوع اصلی، بحث تمایل به تمامیت دارد، اما در قیاس با دیگر جوانب روایی که هر یک پژوهشی مستقل در حوزۀ فلسفۀ مضاف را میطلبد، اثری ناتمام است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات