فتح المغيث بشرح ألفية الحديث
| فتح المغيث بشرح ألفية الحديث | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سخاوی، محمد بن عبد الرحمن (نويسنده)
خضیر، عبدالکریم (محقق) ابن فهید، محمد بن عبدالله (محقق) حافظ عراقی، عبد الرحیم بن حسین (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | الفیة الحدیث.شرح |
| ناشر | سازمان چاپ و انتشارات اطلاعات |
| مکان نشر | عربستان - ریاض |
| سال نشر | 1426ق |
| چاپ | 1 |
| شابک | 9960-9657-0-8 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 5 |
| کد کنگره | /ح2 الف7025 107/7 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
فتح المغيث بشرح ألفية الحديث، نوشته محمد بن عبدالرحمن سخاوی (متوفی 902ق)، شرحی است بر کتاب «التبصرة و التذكرة» یا «الفیه عراقی» اثر عبدالرحیم بن حسین حافظ عراقی (متوفی 806ق) که موضوع آن، علم درایة الحدیث است. عراقی در الفیه‌اش عبارت‌های کتاب «معرفة أنواع علم الحديث» نوشته ابن صلاح شهرزورى (643-577ق) را در هزار بیت به نظم درآورده است. این اثر با پژوهش «عبدالکریم بن عبدالله بن عبدالرحمن الخضیر» و «محمد بن عبدالله بن فهید آل فهید» عرضه گردیده است.
علوم مربوط به حدیث، عبارتند از: درایه (درایت)، روایت، فقه الحدیث، رجال، تراجم، مَشیَخه‌شناسی و فهرست‌شناسی. این کتاب فقط مباحث بخش درایة الحدیث را در بر داشته و متن الفیه را در مبحث‌های اقسام حدیث (صحیح، حسن، ضعیف، مرفوع و...)، تعدیل و تجریح راویان، اقسام تحمل حدیث و اخذ آن و مباحث گسترده‌ای که در سیزده فصل و ملحقات آن در شناخت صفت کسانی که روایت‌هایشان پذیرفته شده و یا رد می‌شود، شرح کرده است.
درباره درستی نام کتاب بحث شده است؛ چراکه نام «فتح المغيث بشرح ألفية الحديث»، در آغاز کتابی دیگر از خود عراقی در شرح همین الفیه درج شده است. در این‌باره، ابتدا باید گفت این نام بر روی نسخه‌ای از شرح سخاوی که در «دارالكتب العامرة الملكية» وجود دارد، دیده می‌شود. حتی بر روی آن، اجازه‌ای به خط نویسنده نیز درج شده است و سخاوی آن را برای علامه مفتی ابوالعباس احمد طوخی نوشته بوده است. این اجازه‌نامه، خود، از قطعیت نسبت این کتاب به نویسنده حکایت می‌کند[۱].
این کتاب امتیازهای ویژه‌ای را در بر دارد؛ سخاوی در این شرح از مصدرهای گوناگونی بهره جسته است که این خود، از اشراف و گستره دانش او در این موضوع خبر می‌دهد[۲]. مقایسه‌ای که میان «فتح المغيث» با شرح خود مصنف به نام «شرح التبصرة و التذكرة» و شرح زکریا انصاری با نام «فتح الباقي علی ألفية العراقي» می‌شود، این مزایا را بهتر نشان می‌دهد؛ بدین‌گونه که سخاوی واژه‌های دشوار و پیچیده را معنا می‌کند؛ او واژه‌ها و عبارت‌ها را گسترده‌تر از دیگران توضیح می‌دهد و دلیل‌ها و مثال‌های فراوانی را (جز در برخی جاها) به‌کار می‌بندد. او به آرای عالمان و مذهب‌ها احاطه دارد و کوشش می‌کند پرسش‌ها و اِشکال‌ها را با پاسخی که به آن‌ها می‌دهد، در کتابش بیاورد. وی عبارت‌ها و مبحث‌های تازه‌ای را زیر عنوان‌های «تتمه، تنبیه و فرع» برای کامل‌تر شدن مباحثش می‌افزاید (در مقابل، شرح انصاری است که مختصر بوده و آن را صرفاً برای گشودن گره‌های معنایی واژه‌ها نوشته است)[۳]. شرح سخاوی، طولانی‌ترین شرحی است که در وفای به مقصود نویسنده، حق مطلب را ادا کرده است؛ به‌گونه‌ای که متن آن، به پاورقی و حاشیه نیاز نداشته و می‌توان ادعا کرد که الفیه عراقی با بودن «فتح المغيث» نیاز به شرحی دیگر ندارد[۴]. سخاوی قدم‌به‌قدم با متن اصلی پیش رفته است و نکته‌ای را فروگذار نکرده است[۵].
شیوه او میانه‌روی است که نه سخن را به‌درازا می‌کشاند و نه آن‌چنان کوتاه تا کاستی‌هایی را به‌همراه داشته باشد. او آرای عالمان دیگر را بسیار نقل می‌کند و مطالب را با دقت نظر به ایشان نسبت می‌دهد. البته، نقد آرایشان را با نرمی و آرامی و با پرهیز از مشاجره‌های کلامی انجام می‌دهد[۶].
سخاوی شرح حال کوتاهی را از عالمانی که نامشان در الفیه آمده است، آورده است. او از علومی همچون تفسیر، فقه، تاریخ، ادب، نحو، لغت و... در شرح خود بهره می‌گیرد. او در شیوه نگارش خود، گاه خود عبارت‌های متن الفیه را تقطیع نموده و عنوان‌بندی می‌کند. همچنین، با شرح مزجی نمودن عبارت‌های الفیه، اعراب واژه‌های متن را در خلال شرح، پوشش داده و نمایان می‌سازد[۷].
سخاوی گاه با سبک سنگینی قلم زده است و گاه به حدیث‌های ضعیف و جعلی استناد می‌کند. او گاه به کتاب‌هایی که موجود نیستند اشاره کرده و گاه، مطلبی را تقسیم‌بندی نموده است، اما فقط نخستین بخش را می‌آورد. او گاه، نام کتابی را درست ثبت نمی‌کند[۸]. وی گاه، واژه‌ای را بدون معنا نمودنش، به حال خود وامی‌گذارد. گاه، آرای متقدمان را بدون ترجیحات خود ذکر می‌کند[۹] و گاه، نام منبعی را آورده و گاه، این کار را وامی‌نهد. این کار وی، محققان را واداشته تا نشانی‌های آن منابع را در پاورقی‌ها بیاورند[۱۰].
جلد پنجم از این کتاب پنج جلدی، به فهرستی از آیه‌ها، حدیث‌ها، آثار و اقوال نامداران، کسان، کتاب‌های مذکور در شرح، شهرها و سرزمین‌ها، مصدرها و مرجع‌ها و موضوع‌های تفصیلی، ویژه گردیده است. شایان ذکر است که این کتاب با تحقیق «مصطفی شتات» و «مجدی فتحی سید» نیز در سه جلد عرضه شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه محققان.