غرة الألفاظ و نزهة الألحاظ (رساله پارسی کهن در فن ترسل)
| غرة الألفاظ و نزهة الألحاظ (رساله پارسی کهن در فن ترسل) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ظهیری سمرقندی، محمد بن علی (نویسنده) بیگباباپور، یوسف (مقدمهنویس) |
| ناشر | سمیر |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1393 |
| چاپ | اول |
| شابک | 978-600-7509-06-7 |
| موضوع | نامهنگاري فارسي (ت. ج.) نامه نگاري فارسي -- تاريخ -- قرن 6ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 4غ9ظ / 2886 PIR |
غرة الألفاظ و نزهة الألحاظ (رساله پارسی کهن در فن ترسل) تألیف محمد بن علی بن محمد کاتب سمرقندی با مقدمه و اهتمام یوسف بیگباباپور؛ رسالهای مختصر و مهم در آداب نامهنگاری و فن ترسل است که توسط دانشوری از سده پنجم یا ششم هجری قمری تألیف شده است. این اثر که در مجموعه کهن کتابخانه چستربیتی ایرلند نگهداری میشود، شامل الفاظ عذب و مستعملات کتب فارسی است و نویسنده در آن از غریب و وحشی احتراز نموده است. مؤلف در این رساله به بیان لغتهای مختلف از جمله دو حرفی منفصل، دو حرفی متصل، دو حرفی متضاد، سه حرفی مرکب و چهار و پنج حرفی پرداخته و آنها را جفتجفت آورده تا شره مبتدی افزایش یابد. این نسخه با توجه به اشعار عنصری بلخی و ویژگیهای نگارشی کهن، سندی ارزشمند از ادبیات فارسی در دورۀ سلجوقی محسوب میشود.
ساختار
این رساله در بخشهای مختلف بر اساس انواع الفاظ سامان یافته است.
گزارش کتاب
کتاب «غرة الألفاظ و نزهة الألحاظ (رساله پارسی کهن در فن ترسل)» اثر محمد بن علی بن محمد کاتب سمرقندی، با مقدمه و اهتمام یوسف بیگباباپور، رسالهای ارزشمند در زمینه آداب نامهنگاری و فن ترسل است که از دانشوران سده پنجم یا ششم هجری قمری به جای مانده است. این نسخه کهن در کتابخانه چستربیتی ایرلند با شماره 3789 نگهداری میشود و اخیراً نسخه عکسی آن نیز در کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی معرفی شده است.
نویسنده در مقدمه رساله تصریح کرده که این اثر را برای مطالعه ملک الکتاب عمر بن محمد بن ابی نصر نگاشته است. به احتمال زیاد این شخص همان عمر بن محمد بن علی بن ابی نصر شیرازی سرخسی شافعی (449-529 ق) است که در منابع معتبر از او یاد شده است.
مؤلف در بخشی از مقدمه میآورد: «در این مجموع الفاظ عذب و مستعملات کتب فارس آوردم و از غریب و وحشی احتراز نمودم. اوّل بیان لغتها کی ائمۀ این علم کردهاند، آوردهام؛ باز در الفاظ شروع کردم، نخست دو حرفی منفصل که معنا یکی بود یا نزدیک به معنا چون مواعظ و نصایح، موانع و زواجر؛ باز دو حرفی متصل چون فضای واسع و صحرای بایع و استعمال معانی و اصطلاح مبانی؛ باز دو حرفی متضاد و منفصل چون قلیل و کثیر و خیر و شرّ؛ باز سه حرفی مرکّب چون وسایل عالم اجسام و وسایط عالم ارواح و موالید عالم سفلی و نتایج اسطقسات اربعه؛ باز چهار حرفی و پنج حرفی چون منبع افاضت اجرام آسمان و مرجع افادت تأثیر اختران، ثمرۀ شجرۀ بستان صنع الهی و معنی خط افتر ملکوت پادشاهی و جمله این الفاظ جفتجفت نگاه داشتم تا شره مبتدی زیادت گردد.»
این رساله از چند جهت حائز اهمیت است: نخست آنکه مؤلف در مواردی از اشعار عنصری بلخی (متوفی 431 یا 441 ق)، ملک الشعرای دربار محمود غزنوی، شاهد میآورد که نشان از قدمت اثر دارد. همچنین ویژگیهای نگارشی نسخه از قبیل کتابت «که» به صورت کهن آن «کی»، «بود» به صورت «بوذ»، و «پ» به صورت «ب» در کلماتی مانند «ببیراست»، «بیرایه» و نظایر آن، بر قدمت این اثر صحه میگذارد.
این رساله به عنوان سندی ارزشمند از ادبیات فارسی در دوره سلجوقی، منبع مهمی برای پژوهش در حوزه تاریخ زبان فارسی و سبکشناسی متون کهن محسوب میشود.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات