عيون الأدلة في مسائل الخلاف بين فقهاء الأمصار
| عيون الأدلة في مسائل الخلاف بين فقهاء الأمصار | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن قصار، ع‍ل‍ی‌ب‍ن عمر (نويسنده) سعودی، عبدالحمید بن سعد (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب الطهارة |
| ناشر | احمد سالک بن محمد الامین بن ابوه |
| مکان نشر | عربستان - ریاض |
| سال نشر | 1426ق - 2006م |
| چاپ | 1 |
| شابک | 9960-04-634-6 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | /الف۲ع۹ 185/2 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
عیون الأدلة فی مسائل الخلاف بین فقهاء الأمصار نوشته ابو الحسن علی بن عمر بن احمد بغدادی مالکی، معروف به «ابن قصّار» (درگذشته 397ق) است. او در این اثر سه جلدی، 1440 مسأله فقهي اختلافی میان مذاهب اربعه را با رویکرد و محوریت مذهب مالکی بررسی کرده است. عبدالحمید بن سعد بن ناصر سعودی پژوهش کتاب را انجام داده است.
محقق، در دو فصل پی در پی، شرح حالی از ابن قصّار و شناخت کتاب او نوشته است.[۱] ابن قصّار در شمار فقیهان سرشناسی است که نگهبان کیان مذهب مالکی (به ویژه در عراق) به شمار می‌آید.[۲] روش نگارش ابن قصّار در «عیون الأدلّة» این‌گونه است که: 1- او کتابش را با بحث اصولی آغاز می‌کند؛ 2- یک دوره فقه مالکی را از آغاز طهارت، در قالب «مسأله»، که بیشتر آن‌ها عنوان ندارند، می‌نویسد و فروعاتشان را «فصل» می‌نامد؛ 3- مسائل اختلافی میان مذاهب را در مقایسه با آرای مذهب مالکی، بررسی و پی‌می‌گیرد و اختلاف دیدگاه فقیهان مالکی با یکدیگر را نیز ثبت می‌نماید. سپس، به دیدگاه‌های فقیهانی از حنفیان و شافعیان می‌پردازد. البته، سهم مذهب حنبلی از این بررسی‌ها فقط 27 مسأله از 86 مورد است. همچنین، ابن قصّار گاهی اختلاف درونی یک مذهب را در حکم یک مسأله و موافقت آن را با مذهب مالکی بیان می‌کند و قول راجح را مشخص می‌نماید. همچنانکه، آرای برخی از پیشوایان تابعین و تابعین آنان (مانند حسن بصری، ابو ثور، اسحاق، ثوری، اوزاعی، ابن مسیّب و داود) را در بسیاری از مسائل درج نموده، سپس بحث خود را با استدلال به مذهب خود با عبارت‌هایی مانند «و لِصحة قول مالکٍ أدلّةٌ» آغاز می‌کند.[۳]
منابعی که ابن قصّار از آن‌ها بهره جسته است (هر چند از آن‌ها نام نمی‌برد)، یکی، شنیده‌های استادش ابوبکر اَبهری (درگذشته 375ق) و نیز گفتگوهایی است که با قاضی ابو حامد مروزی و ابو الحسین بن مرزبان داشته است. دیگری، کتاب‌هایی است که از آن‌ها در اثرش نام می‌برد که عبارتند از: «شرح مختصر طحاوی» ابو بکر رازی (جصّاص)، «الحاوی» ابو فرج عُمر بن محمد لیثی، کتاب ابن جُرَیح در حدیث، «شرح مختصر مزنی» ابو اسحاق ابراهیم بن احمد مروزی و نقل مطالبی از ابن ابی زید.[۴]
ویژگی‌های برجسته «عیون الأدله» عبارتند از: ارزش والای علمی کتاب و فراهم آوردن 1440 مسأله اختلافی مذاهب اربعه؛ گسترۀ فراخ ادلّه و تلاش نویسنده در ارائه استدلال‌هایی پخته از کتاب، سنّت، گفتههای صحابه و دلایل قیاسی، (به گونه‌ای که او این ابزارهای تفقه را فقط برای اثبات فقه مالکی به کار نمی‌برد و در این باره گفته می‌شود که «عیون الأدله» استدلال‌های مذاهب دیگر را نیز پاس داشته است)؛ بالندگی مباحث در ذکر مناقشه‌ها و اعتراض‌ها و بحث از آن‌ها به گونه‌ای که کتاب را در جایگاه یک «موسوعه فقهی» نشانده است؛ درج قاعده‌های اصولی؛ روانی کلام و روشنی عبارت‌پردازی‌ها؛ قدمت کتاب در پرداختن به مسائل اختلافی فقهی مذاهب اهل سنت؛ و ستایش عالمان از عیون الأدله (چنانکه أبو اسحاق إبراهیم بن علی الشیرازی «درگذشته 476ق» در باره‌اش می‌گوید: من کتابی در مسائل اختلافی بهتر از عیون الأدله نمی‌شناسم.[۵]
محقق پس از برشمردن مزیت‌های کتاب، کاستی‌های آن را نیز نشان می‌دهد که عبارتند از: استدلال ابن قصّار بر حدیث‌های ضعیف؛ توهم او در برخی مطالب؛ مخدوش نمودن برخی احادیث درست؛ جدا آوردن برخی مسائلی که شایسته بود یکجا طرح شود.[۶]
او از روی نسخه «کتابخانه کلیسای اسکوریال» در اسپانیا نسخه‌برداری کرده است و در پژوهش خود از نسخه «مخزن کتابخانه قَرویین» در فاس مراکش، نیز بهره جسته است.[۷]کارهایی که او در فراهم آوردن کتاب انجام داده است، عبارتند از: شماره‌گذاری مسأله‌ها؛ درج دیدگاه‌های مذاهبی که ابن قصار به آن‌ها اشاره نکرده است؛ توثیق دیدگاه‌های عالمانی که آرایشان در کتاب آمده است؛ تخریج آیه‌ها، حدیث‌ها و اشعار؛ شرح حال عالمانی که نامشان در کتاب آمده است؛ شناساندن جاها، فرقه‌ها و طایفه‌ها.[۸]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه محقق