عقل و اصالت آگاهی در اندیشۀ ابراهیمی دینانی
| عقل و اصالت آگاهی در اندیشۀ ابراهیمی دینانی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قربانی اندره‌سی، معصومه (نویسنده) |
| ناشر | نور اشراق |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۴۰۲ |
| شابک | 8ـ3ـ93643ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
عقل و اصالت آگاهی در اندیشۀ ابراهیمی دینانی تألیف معصومه قربانی اندره‌سی؛ نویسنده در این کتاب به بررسی و تحلیل و تبیین عقل در اندیشۀ استاد ابراهیمی دینانی پرداخته است. نویسنده کوشیده است با بررسی نظریۀ عقلی این حکیم، به درک درست و منطقی مسئلۀ عقل در اندیشۀ ایشان بپردازد و با توفیق درک حضور بی‌واسطۀ استاد، بسیاری از ابهام‌ها را از مسیر طالبان حق و حقیقت در اندیشۀ ایشان بردارد.
ساختار
کتاب در دوازده بخش به نگارش درآمده است.
گزارش کتاب
ابراهیمی دینانی از جمله حکمای معاصر است که در اندیشۀ خویش برای عقل اهمیت خاصی قائل است. اما از این نکته نمی‌توان غافل شد که او عقل را به عنوان یک مکتب فکری قبول ندارد، بلکه تعریف خاصی از مسئلۀ عقل دارد که توسط آن نظریه به بررسی و تحلیل مباحث فلسفی می‌پردازد و نظر اندیشمندان دیگر را تحلیل و تقریر می‌کند. بررسی مسئلۀ عقل در اندیشۀ دینانی از پیچیدگی و ظرافت ویژه‌ای برخوردار است. از این‌رو می‌توان از دو بعد به این مسئله توجه کرد: عقل به‌مثابۀ منبع ادراک، عقل به‌مثابۀ جوهر مجرد.
بررسی ویژگی‌های عقل برای دینانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. او علم و آگاهی را از ویژگی‌های مهم عقل می‌داند و در این‌باره می‌گوید: «علم و آگاهی از ویژگی‌های عقل است». به عبارتی آگاهی مهم‌ترین ویژگی عقل است و می‌توان آن را چنین توصیف کرد: آگاهی مثل هستی امری ذومراتب است و صاحب هر مرتبۀ خاص آن غیر از مرتبۀ دیگر است. اما با این وجود با توجه به دارابودن مراحل مختلف، آگاهی در عین کثرت و تعدد به وحدت لطمه وارد نمی‌کند و این همان اصالت آگاهی است.
دینانی به بررسی عقلانی و فلسفی جریان‌های فکری و مسائل فردی و اجتماعی به طور هوشمندانه و فلسفی پرداخته است. اختیار یکی از مهم‌ترین صفا درونی انسان است و انسان موجود مختاری است که دارای آزادی می‌باشد. این اختیار و انتخاب مبتنی بر ارادۀ شخص است و اراده حاصل آگاهی و شناخت است. دینانی اختیار را به سر سوزنی شبیه می‌داند که بیرون انسان را به درونش پیوند می‌زند و دو تکه از یک گلیم را به هم می‌دوزد.
نویسنده در این کتاب به بررسی و تحلیل و تبیین عقل در اندیشۀ استاد دینانی پرداخته است. نویسنده کوشیده است با بررسی نظریۀ عقلی این حکیم، به درک درست و منطقی مسئلۀ عقل در اندیشۀ ایشان بپردازد و با توفیق درک حضور بی‌واسطۀ استاد، بسیاری از ابهام‌ها را از مسیر طالبان حق و حقیقت در اندیشۀ ایشان بردارد.
در بخش نخست کتاب به چیستی عقل و ویژگی‌های آن پرداخته شده است. برای شناختن علم و آگاهی، شناختن ذهن ضرورت پیدا می‌کند و ذهن برای شناخته‌شدن، به آگاهی نیازمند است و آگاهی برای اینکه به عنوان آگاهی مطرح شود، به ذهن وابسته است؛ از این‌رو بخش دوم کتاب دربارۀ علم و آگاهی و ارتباط آن با ذهن است. «من» یکی از مسائل مهم بنیادی در فهم مسئلۀ عقل در اندیشۀ دینانی است که در بخش سوم دربارۀ رابطۀ آن با آگاهی سخن به میان آمده است.
دینانی در زمرۀ حکمایی است که قائل به هستی زمان است و در مقابل کسانی قرار می‌گیرد که قائل به نیستی زمان هستند؛ کسانی که قائل به نیستی زمان باشند، نمی‌توانند زمان را اساس زندگی در این جهان به شمار آورند. در بخش چهارم کتاب رابطۀ عقل و زمان بررسی شده است. شناخت انسان یکی از مهم‌ترین مباحث اندیشۀ دینانی به شمار می‌آید. این انسان در جهان زندگی می‌کند و دربارۀ جهان می‌اندیشد و جهان را قابل ادراک و شناخت می‌نماید؛ از این‌رو در بخش پنجم دربارۀ انسان و جهان و رابطۀ آن با عقل سخن گفته شده است.
اختیار یکی از مهم‌ترین صفات درونی انسان است. در اندیشۀ دینانی انسان دارای دو بعد جسمانی و رحمانی است که او اختیار را محصول اندیشه می‌داند که قادر است این دو بعد را پیوند بزند. در بخش ششم کتاب دربارۀ اختیار و رابطۀ آن با عقل سخن به میان آمده است. بخش هفتم کتاب اختصاص به بررسی تعریف فلسفه و نسبت آن با انسان و تفکر دارد. در بخش هشتم کتاب هم از جایگاه عرفان و رابطۀ آن با عقل در اندیشۀ دینانی سخن گفته شده است.
دینانی از جمله اندیشمندانی است که به مبحث عشق در عرفان توجه خاصی داشته است. او به بررسی دیدگاه‌های بسیاری از عارفان و اندیشمندان در این زمینه پرداخته است و درحقیقت این نظرات را دوباره اندیشیده است و با تقریر مجدد آن نظرات طراوت و شادابی به آنها بخشیده است. بخش نهم کتاب اختصاص به بررسی عشف و عقل در نگاهی دینانی دارد. در بخش دهم این کتاب جایگاه کلام در اندیشۀ دینانی بررسی شده است. بخش یازدهم اختصاص به بررسی جریان عقل و نقل در اندیشۀ دینانی دارد و در بخش پایانی کتاب تفسیر دینانی از دیدگاه اندیشمندان در باب عقل بررسی شده است.[۱]
پانويس