عزالدوله، عبدالصمد
| نام | عزالدوله، عبدالصمد |
|---|---|
| نام‌های دیگر | |
| نام پدر | محمد شاه قاجار |
| متولد | ششم ربيع‌الاول سال 1260 |
| محل تولد | تهران |
| رحلت | 1308ق |
| اساتید | ژول ریشار |
| برخی آثار | سفرنامه ایران و روسیه |
| کد مؤلف | AUTHORCODE09099AUTHORCODE |
عبدالصمد میرزا عزالدوله (1260 - ۱۳۰۸ق)، كه بعدها از سوى برادرش، ناصرالدين شاه، به عزالدوله ملقب شد، چهارمين پسر محمد شاه قاجار از همسرى به نام اغل بيكه خانم بود. اغل بيكه خانم، از طايفه تركمن سالور در سرخس بود كه در اصفهان به همسرى محمد شاه قاجار درآمد.
ولادت
عزالدوله در ششم ربيع‌الاول سال 1260ق در تهران به دنيا آمد.
تحصیلات
عزالدوله زبان فرانسه را نزد ژول ریشار از معلمان فرانسوی دارالفنون آموخته بود و علاوه بر این زبان بر عربی و انگلیسی نیز تسلط داشت. او به مطالعهٔ تاریخ علاقه داشت و از طریق مجلات و روزنامه‌های اروپایی با اوضاع دنیای آشنا بود.
همچنین در تهران نقاشى آموخت؛
مناصب
در سال 1271ق در حالى‌كه تنها 11 سال داشت، به حكومت ظاهرى قزوين منصوب شد و در حقيقت از تهران كه مركز حكومت قاجار بود، تبعيد گرديد.
اين فرآيند دور نگه داشتن او، همواره در زندگى وى ادامه داشته است. او هفت سال حاكم ظاهرى قزوين بود و در اواخر سال 1274ق، حاج ميرزا عبدالله خان علاالملك، پيشكار و وزير او شد. در سال 1278ق به تهران آمد و به لقب عزالدوله ملقب گرديد.
پس از چند ماه حضور در ارگ شاهى، از دربار خارج شد و در محله عودلاجان اقامت گزيد.
پس از دو سال اقامت در تهران، اواخر سال 1279ق حكومت همدان به او سپرده شد.
به موجب فرمان مورخ رجب 1279ق، منصب سرتيپ سومى و نشان و حمايل مخصوص اين درجه به او داده شد. پس از يك سال از حكومت همدان عزل شد، اما در سال 1282ق مجدداً حاكم همدان شد. او در سال‌هاى بعد نيز بارها به حكومت همدان منصوب گرديد، اما هر بار پس از مدتى از آن مقام عزل شد.
در ربيع‌الاول سال 1290ق، در سفر اول ناصرالدين شاه به اروپا، جز همراهان او بود. در سال 1299ق در حالى‌كه حكومت همدان را در دست داشت، براى رفتن به مسكو و شركت در مراسم تاج‌گذارى الكساندر سوم، تزار روس، به آن كشور اعزام شد.
در سال 1302ق به مدت دو سال وزير عدليه شد. در سال 1308ق براى پنجمين بار از حكومت همدان عزل شد و تا قتل ناصرالدين شاه در سال 1313ق، كارى به او رجوع نگرديد و ايام را به شكار و مطالعه گذراند.
در دوران مظفرالدين شاه، ابتدا حكومت قزوين به او داده شد، اما پس از مدتى و قبل از يك سال از آن مقام عزل شد. آنگاه به حكومت ولايت خمسه منصوب گشت كه پس از دو سال از آن مسئوليت نيز عزل گرديد. در دوران محمد على شاه و در دوره استبداد صغير، عضو مجلس شوراى كبراى مملكتى بود.
او در اواخر عمر اين مجلس، در آن حضور نمى‌يافت و پس از مدتى، رسماً از آن كناره گرفت كه اين امر مورد قبول محمدعلى شاه قرار نگرفت.
در جريان فتح تهران به دست مجاهدين، اين شورا عملاً از ميان رفت. عزالدوله از تاريخ 24 جمادى الاول تا 10 رجب 1327، ظاهراً به جهت اختلاف ديرين با برخى سركردگان مجاهدين، در سفارت روسيه پناهنده بود و پس از آن تا پايان عمر منزوى و به دور از جريانات سياسى قرار داشت.
وفات
عزالدوله در سال 1348ق/ 1308ش در تهران درگذشت.
آثار
«سفرنامه شاهزاده عبدالصمد ميرزا عزالدوله به اروپا در سفر اول ناصرالدين شاه قاجار (1290ق)»، كتابى است كه توسط يكى از خدمتكاران عزالدوله و با نظارت او به رشته تحرير درآمده و پس از نگارش، مورد بازبينى و تصحيح وى قرار گرفته است.
سفرنامه ايران و روسيه، نواحى شمال ايران.