عجائب العرفان في تفسير إيجاز البيان في الترجمة عن القرآن
| عجائب العرفان في تفسير إيجاز البيان في الترجمة عن القرآن | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن عربی، محمد بن علی (نویسنده) سالم، محمد ابراهيم محمد (محقق) |
| ناشر | الشرکة المتحدة للطباعة و النشر و التوزيع |
| مکان نشر | [بي جا] - [بي جا] |
| سال نشر | 1979م. = |
| چاپ | چاپ يکم |
| شابک | 977-19-7917-5 |
| موضوع | تفاسير (جزء 1)
تفاسير اهل سنت - قرن 7ق. تفاسير عرفاني - قرن 7ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 1979 /الف2ع3 / 102/1 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
عجائب العرفان في تفسير إيجاز البيان في الترجمة عن القرآن، عنوان اثری است یک‌جلدی به زبان عربی از ابن عربی. این اثر کتابی است در تفسیر قرآن که شیخ اکبر محی‌الدین بن عربی سوره‌های فاتحه و بقره را در آن تفسیر کرده است. تحقیق کتاب توسط محمد ابراهیم محمد سالم صورت گرفته است.
ساختار
کتاب یک جلد دارد و حاوی مقدمه محقق(محمد ابراهیم محمد سالم) و محتوای مطالب است.
گزارش محتوا
محقق کتاب در مقدمه پس از حمد الهی و درود و سلام بر پیامبر اکرم(ص) و خاندان(ع) و صحابه ایشان می‌نویسد: این اثر میراثی ارزشمند از دریای فیض بر خاتم‌الاولیای محمدین، سیدی محی‌الدین بن عربی صاحب فتوحات مکیه و سایر آثار مهم است. این اثر تفسیر مختصری از دو سوره اول کتاب الهی است که در دارالکتب المصریه به آن برخوردم و نتوانستم بقیه این کتاب تفسیر را به دست بیاورم. موارد زیر درباره این تفسیر لازم به ذکر است:
- محقق از آنچه در این تفسیر از آیات بر غیر رسم عثمانی است، عذر آورده است.
- در مطلع کتاب هنگام تفسیر بسمله، میزان اهتمام شیخ اکبر ابن عربی به مذاهب فقهی معروف تبیین شده و این امر سَدّ و ردی است بر کسانی که عموماً احوال صوفیه و خصوصاً احوال ابن عربی را درک نمی‌کنند.
- به نظر محقق، ابن عربی در نصوص آیات قرآنی از قرائات صحیح متواتره به‌جز قرائت مشهور حفص، استفاده کرده است.
- ابن عربی، بسیار در کتاب اشاره به مباحث نحوی دارد و اگر فهم برخی مطالب کتاب بر برخی مشکل است باید از اهل این علم، کمک بگیرند.
- گاه در برخی تراکیب جمله‌های کتاب، اضطراب دیده می‌شود که به نظر می‌رسد کار نویسندگان(نساخ) باشد و البته این امر مهمی نیست.
- در لابه‌لای مطالب این تفسیر، مطالب عجیبی به چشم می‌خورد که در غیر این تفسیر نمی‌توان یافت و محقق به دلیل کثرت این موارد، آنها را ذکر نکرده است.
- ابن عربی در اثنای تفسیرش درباره برخی آیاتی که در آنها احکام فقهی مشاهده می‌شود، متذکر می‌شود که هیچ نظری را در آن، ترجیح نمی‌دهد. به نظر محقق، این امر انصاف و اعتراف از وی است بر رد احکام، به خداوند متعال. علاوه بر این او با این امر، خود را در مقابل فقها و مجتهدین، صاحب‌رأی نمی‌شمارد و معتقد است باید احکام شرعیه را به عالمان مربوط به این علم، برگرداند و آنها صاحب‌نظر در این امر هستند.
- گاه شیخ اکبر در این تفسیر، قرائاتی از شواذ را ذکر می‌نماید که دانای به قرائات متوجه این موارد می‌شود.
- محمد ابراهیم محمد سالم، می‌گوید در تفسیر فرمایش خداوند متعال در «لئلا یکون للناس علیکم حجة» اقوال دقیقی را دیدم که البته گاه در آنها اضطراب در نسخ وجود داشت و مجمل آنچه شیخ در این کتاب ارائه کرده بر آگاه بر لغت، پوشیده نیست.
- در تفسیر شیخ، هنگامی‌که به لفظ «الرفث» که در فریضه حج ممنوع است می‌رسد، الفاظی ضروری را وارد می‌کند که مقام، اقتضایش را دارد و مؤدبِ فهیمِ قیمتِ اکابرِ مطهرین، بدون اندیشه و مکث در نازل بودن معنی این کلمه، از کنارش می‌گذرد و معنی را هم فهم می‌کند.
- در تفسیر شیخ در قول خداوند متعال: «و لا جدال فی الحج» فقط عدم وقوف شیخ بر وجه نصب لازم می‌آید ولی در قرائات متواتره، عدم وقوف بر وجه رفع نیز علاوه بر نصب، لازم می‌آید.
- هنگام بیان معنی قروء در این تفسیر، شیخ متذکر رؤیایی می‌شود که در آن پیامبر اکرم(ص) را دیده و آن حضرت(ص) پاسخ حکم شرعی او را در این مورد داده است.
- هنگام شرح صلات وسطی شیخ متنی از مصحف عایشه را ذکر کرده که امروزه در رسم‌الخط عثمانی که آخرین عرضه رسم‌الخط قرآن است، موجود نیست.
- محمد ابراهیم محمد سالم مدعی است که پس از پایان تحقیق این کتاب دریافته که شیخ ابن عربی تکمله‌ای بر تفسیر کامل قرآن کریم داشته که در دسترس نیست.
- تفسیری در مصر با عنوان تأویلات القرآن و تفسیر منسوب به ابن عربی منتشر شده که در آخرین چاپ‌هایش نام «تأویلات القرآن» را به یدک می‌کشد. ظاهراً حقیقت امر غیر این باشد زیرا در لابه‌لای مطالب کتاب تاریخ‌هایی وجود دارد که با تاریخ زندگانی محی‌الدین سازگار نیست و به‌احتمال‌زیاد این کتاب از کاشانی(قاشانی) شارح فصوص الحکم ابن عربی باشد.
- در مؤلفات ابن عربی، اشاراتی به این هست که شیخ تفسیر کبیری با عنوان «الجمع و التفصیل» نوشته که در آن موفق به تفسیر نیمی از قرآن کریم شده است ولی محقق کتاب، مدعی است با همه جستجویی که در یافتن این کتاب کرده، هنوز به آن دست نیافته است.[۱]
در بخشی از کتاب که ترجمه آن به‌عنوان نمونه متن ذکر می‌شود چنین می‌خوانیم: بسمله(بسم‌الله الرحمن الرحیم) نزد من آیه‌ای از آیات قرآن است _در هر جای آن که واقع شود_ هرچند که برای فاصله انداختن میان سوره‌ها تکرار شده باشد؛ چراکه قصه آدم و موسی و دیگران و ذکر انبیاء در جاهای بسیاری از قرآن تکرار شده و هیچ‌کسی نگفته که این موارد از قرآن نیست؛ هرچند که این موارد در برخی روایات مانند قرائت حمزه بن حبیب زیات، اسقاط شده است؛ مانند اسقاط هو از سوره حدید و باء از زبر. و درهرحال اسقاط بسمله در قرائت کسی که آن را از قرآن می‌داند، استخراج نشده است. و در فاتحه و نمل هیچکدام از قراء آن را اسقاط نکرده مگر بسمله فاتحه در نماز که مالک قرائت آن را سراً و جهراً در مکتوبه (نماز واجب) منع کرده و در نافله اجازه داده است. اما ثوری و ابوحنیفه گفته‌اند آن را سرّا بخواند و شافعی گفته در هر رکعت بخواند....[۲]
وضعیت کتاب
کتاب فهرست مطالب و فهارس فنی ندارد. همچنین در پاورقی‌ها، چیزی را مشاهده نمی‌کنیم و کتاب خالی از پاورقی است. این اثر با تحقیق و مقدمه محمد ابراهیم محمد سالم در 1419 هجری/ 1999 میلادی توسط انتشارات سلسلة تجدید التراث به چاپ رسیده است. صفحات 5 تا 7 کتاب، حاوی رونوشت صفحاتی از نسخه خطی کتاب است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.