عبور از آینه؛ بررسی تطبیقی آنیما در اشعار احمد شاملو و نزار قبانی
عبور از آینه؛ بررسی تطبیقی آنیما در اشعار احمد شاملو و نزار قبانی تألیف صدف درخشان، در این کتاب ابتدا به کهنالگوی آنیما که بانوی روح مرد است، طبق نظریه روانپزشک بزرگ «کارل گوستاو یونگ» آشنا میشویم و پیرو آن خودآگاهی و ناخودآگاهی بررسی میشود.
| عبور از آینه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | درخشان، صدف (نویسنده) |
| ناشر | آنیما |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1397 |
| شابک | 8ـ15ـ8947ـ600ـ978 |
| موضوع | شاملو، احمد، ۱۳۰۴-۱۳۷۹ - نقد و تفسیر,قبانی، نزار، ۱۹۲۳-۱۹۹۸م. Nizar ,Qabbani - نقد و تفسیر,شعر فارسی - قرن ۱۴ - تاریخ و نقد,شعر عربی - قرن ۲۰م. - تاریخ و نقد,روانمادینه در ادبیات |
| کد کنگره | PIR ۸۱۱۴/الف۸۵ی۸۳۴ |
ساختار
کتاب از پنج فصل تشکیل شده است.
گزارش کتاب
بیشک وقتی که میخواهیم تاثیر آنیما را در اشعار شاعری بررسی کنیم، باید پلی میان ادبیات و روانشناسی بزنیم و پیوندی زیبا را ترسیم کنیم. در این پیوند باید خودآگاهی و ناخودآگاهی را بررسی کنیم. خودآگاهی همۀ آن سازوکارهاییست که آگاهانه در آدمی به انجام میرسد و ناخودآگاهی همۀ آن سازوکارهاییست که ناخودآگاه در آدمی صورت میگیرد. همۀ آنچه در ذهن ماست و ما خود از آن بیخبریم، ناخودآگاهی است. در زیر ناخودآگاه فردی لایههای دیگری قرار گرفتهاند که دوردستتر و تاریکترند. آنها لایههای ناخودآگاهی کهن و باستانیاند که متعلق به یک فرد نبوده و تقریباً نزد همۀ مردمان یکساناند و همان ناخودآگاهی کهن و باستانیاند که یونگ آنها را آرکی تایپ نامیده است. آرکی تایپ، کهنالگو نیز ترجمه شده است. مهمترین کهنالگوها از دیدگاه یونگ، سایه، نقاب، آنیما و آنیموس و... است.
آنیما همان بانوی روحِ مرد است که از کهنالگوهای مهم به شمار میرود. جلوههای فردی آنیما معمولاً به وسیله مادر شکل میگیرد و ممکن است با توجه به تأثیری که مادر بر روی فرزند دارد، آنیما به صورت مثبت و منفی ظهور پیدا کند. اما این پیوند بین روانشناسی و ادبیات در شعر شاعران تجلی مییابد. یعنی به باور یونگ، این روان زنانه در مرد ـ که همان آنیما است ـ با اتصال به ناخودآگاه جمعی، منبع الهام در آفرینشهای هنری میشود. با بررسی اشعار احمد شاملو و نزار قبانی در مییابیم که این دو شاعر تأثیرگذار در ادبیات کشور خود، تحت تأثیر آنیمای درونشان، شعرهایی بس ژرف سرودهاند و مضامینی چون عشق، جنسیت، وطن، مادر، یکی شدن، باروری و... در اشعار این دو شاعر به کرّات دیده میشود. شاملو و قبانی هر دو شاعرانی اجتماعی هستند که به مسئله پیرامون خود، توجه خاصی داشتهاند. علیه ارزشهای تحمیلی جامعه قد علم کردهاند و همواره بانگ اعتراض و عصیان از شعرهایشان شنیده میشود. شعرهایی که در وصف وطن میسرایند، عرق ملی هر مخاطبی را نقش میزند، نقشی زیبا که آن هم چیزی نیست جز تصویر پرچم کشورشان، هر دوی این شاعران مملو از عشقاند و هر دو در روزگار خود که آکنده از پلیدیهاست میکوشند که همواره عشق را در درون خود زنده نگه دارند.
در بررسی تطبیقی آثار این دو شاعر متوجه میشویم که این دو شاعر توجه خاصی به عشق و زن دارند که برگرفته از آنیمای درون آنهاست. هردوی این شاعران، زن را که عروسکی پشتپردهنشین ـ و به عبارتی موهون و اثیری بود ـ رونمایی میکنند و هویتی حقیقی به او میبخشند که این هویت واقعی در اشعار شاملو با آیدا و در اشعار نزار قبانی با بلقیس تجلی مییابد. نزار قبانی به مهمترین مشخصه بارز یک زن اعتقاد دارد که همان خاصیت باروری و زایش یک زن است. چیزی که شاملو هم به آن اعتقاد دارد و او زن را منشأ تولدی دیگر میداند.
در این کتاب ابتدا به کهنالگوی آنیما که بانوی روح مرد است، طبق نظریه روانپزشک بزرگ «کارل گوستاو یونگ» آشنا میشویم و پیرو آن خودآگاهی و ناخودآگاهی بررسی میشود. بعد از به بررسی کهنالگوی آنیما در اشعار نزار قبانی و احمد شاملو پرداخته شده است و در ادامه اشعار این دو شاعر مورد بررسی تطبیقی قرار گرفته است.
علت اینکه در این کتاب، شاملو از ادبیات پارسی و قبانی از ادبیات عرب انتخاب شدند این بود که تجلی کهنالگوی آنیما در اشعار این دو شاعر بسیار پررنگ است.
احمد شاملو به عنوان مهمترین نمایندۀ شعر معاصر ایران، توجه خاصی به زنی مشخص به نام «آیدا» دارد و این شباهت در آثار نزار قبانی به عنوان نماینده برجسته ادبیات معاصر عرب به طور ویژه در «بلقیس» تجلی یافته است.
آنیما در اشعار این دو شاعر بزرگ در پارامترهای متفاوتی تجلی مییابد؛ از جمله عشق، طبیعت، مادر، وطن، جنسیت، باروری، یکیشدن و... که در این کتاب به طور جداگانه مورد بررسی قرار گرفته است. بعد از آنکه در ادبیات تطبیقی این پارامترها در اشعار این دو شاعر مورد بررسی قرار میگیرد، به این نتیجه میرسیم که چقدر آنیما در اشعار این دو شاعر خاص و ژرف بوده است و چقدر اشعار این دو تحت تأثیر آنیما درونشان سروده شده است.
شاملو و قبانی از نخستین شاعرانی بودند که زن را در اشعار خود هویت انسانی بخشیدهاند و فراتر از پوست و گوشت و استخوان و وجود، او را مایۀ ظهور کمال در شعر شاعران میدانند و زن را که بازیچه و ملعبۀ دست مردان بوده است را هویتی کامل میبخشند. هر دوی این شاعران زن واقعی زندگی خود را بعد از مدتها ناکامی مییابند و شعر خود را با حضور آنان رنگ و بوی ویژهای میبخشند. البته تجلی آنیما در اشعار شاملو و قبانی فقط در مقوله عشق و زن خلاصه نمیشود و اشعار اعتراضی و مبارزاتی این دو شاعر در زمانی که جامعه خود را روبهزوال میبینند هم جای تحسین دارد. عشق در اشعار شاملو و قبانی فاکتور بسیار پررنگی است و زیباتر آن است که این دو شاعر عشقشان از جنبه انفرادی فراتر رفته و مشمول عشق جمعی است. این دو شاعر درد جامعه خود را درد خود میدانند و بیتفاوت از کنار آن نمیگذرند و اشعار اعتراضی که این دو شاعر دارند خودگواه این مسئله است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات