دولتشین، عبدالعزیز
| نام | عبدالعزیز دولتشین |
|---|---|
| نامهای دیگر | |
| نام پدر | |
| متولد | 1861م |
| محل تولد | |
| رحلت | زنده در 1898م |
| اساتید | |
| برخی آثار | الرحلة السرية للعقيد الروسي عبدالعزيز دولتشين إلی الحجاز سنة 1899-1898 م |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00547AUTHORCODE |
عبدالعزیز دولتشین (متولد 1861م-زنده در 1898م)، افسر مسلمان روسیه تزاری که مأمور شد در حج سال 1315ق/1898م، شرکت کرده و از وضعیت حج مسلمانان تبعه روسیه، گزارش تهیه کند.
ولادت
عبدالعزیز دولتشین در 24 ژوئن 1861م[۱] در خانواده یک افسر در ارتش روسیه متولد شد. این خانواده معتبر تاتار از ملیت خود در میان مردم نفوذ زیادی داشتند. پدر نویسنده سمت‌های مهمی در اداره مناطق اورال جنوبی روسیه داشت. وابستگی پدر به اشراف و شغل نظامی وی تأثیری در روحیه تقوای اسلامی حاکم بر خانواده نداشت.
دوران زندگی
او فرزند یکی از اعضای ارتش روسیه بود و از دانشکده افسری بافل در پترزبورگ فارغ‌التحصیل شد. او هفت سال در قلعه‌ای در نزدیکی عشق‌آباد خدمت کرد و در این مدت، با کوروباتکین، حاکم منطقه که مدت کوتاهی پس از آن ریاست وزارت جنگ را به‌عهده گرفت، آشنا شد و همو بود که هنگام مطرح شدن لزوم فرستادن یک افسر روسی به حج، دولتشین را برای این کار معرفی کرد[۲]. در سالهای 1890-1887 در کلاسهای زبانهای شرقی برای افسران گروه آسیایی وزارت امور خارجه آموخت. این رتبه‌ها به ارتش، دیپلماسی و علوم روسیه مجموعه‌ای از خاورشناسان درخشان عمل می‌دهد.
مأموریت به سفر حج
در نیمه دوم قرن نوزده میلادی مرزهای روسیه وسعت بسیاری یافت و با تصرف بسیاری از سرزمین‌های اسلامی در قفقاز و آسیای میانه، تعداد مسلمانان تحت تابعیت امپراتوری روسیه به ۱۶ میلیون نفر رسید. در پایان قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم و با رشد نهضت‌های اسلام‌گرایانه در سرزمین‌های اسلامی، آگاهی سیاسی و اجتماعی مسلمانان رو به افزایش بود و مراسم حج، همچون مکان انتشار اندیشه‌های ضد استعماری و اسلام‌گرایانه و یکی از عوامل رشد نهضت‌ها و مخالفت‌های سیاسی مورد توجه روسیه و دیگر دولت‌های استعمارگر اروپایی قرار گرفت. این شرایط، ارتش روسیه را به فکر فرستادن مأموری برای مطالعه آثار اجتماعی و سیاسی حج و تحقیق درباره بیماری‌های واگیرداری چون طاعون و وبا انداخت که عموماً در میان حجاز رایج بود. برای این مأموریت، دولتشین برگزیده شد و در سال ۱۸۹۸م/۱۳۱۵ق، به حج رفت[۳].
سفرنامه
وی حاصل مشاهدات و نتیجه مسافرت خود را در سفرنامه‌ای گرد آورد که به‌همراه چند سند و نگاشته درباره حج مسلمانان روسیه، در کتابی تحت عنوان «الحج قبل مائة سنة»، نوشته یفیم آناتولیویچ رضوان، اسلام‌شناس مسیحی روسی، به چاپ رسید[۴].
دولتشین در گزارش خود نه‌تنها تلاش کرد نگرانی مسئولان روسی از حج را کاهش دهد، بلکه آن‌ها را به تسهیل سفر حج شهروندان مسلمان روسیه تشویق کرد. ارائه این گزارش، تغییر دیدگاه مسئولان روس درباره حج، از یک پدیده سیاسی به یک پدیده دینی محض و در نتیجه کاهش هزینه‌های مترتب بر دریافت گذرنامه‌ها و کوشش برای تأمین غذای مسافران را با قیمتی ارزان‌تر در پی داشت و به افزایش تعداد حاجیان روس در سال 1320ق/1902م، به ۱۶ هزار نفر انجامید[۵].
پانویس
منابع مقاله
- محمد، فاطمه، «الحج قبل مائة سنه، کتابی شامل چند سند و نگاشته درباره حج مسلمانان روسیه در اواخر قرن نوزدهم»، برگرفته از سایت پژوهشکده حج و زیارت، دریافت شنبه 12 مهر 1399
- دولتشین، عبد العزیز، الرحلة السریة للعقید الروسی، بیروت، الدار العربیة للموسوعات، 1428 ه. ق