ضياء الأبصار في ترجمة علماء خوانسار

    از ویکی‌نور
    ضياء الأبصار في ترجمة علماء خوانسار
    ضياء الأبصار في ترجمة علماء خوانسار
    پدیدآورانابن‌ الرضا، محسن (گردآورنده) ابن‌ الرضا، مهدی (نویسنده)
    ناشرمؤسسة أنصاريان للطباعة و النشر
    مکان نشرايران - قم
    سال نشر1424ق. = 2003م. = 1382ش.
    چاپچاپ اول
    شابک964-438-480-6
    موضوعخوانسار - سرگذشت‌نامه مجتهدان و علما - ايران - خوانسار - سرگذشت‌نامه
    زبانعربی
    تعداد جلد4
    کد کنگره
    ‏‎‏/‎‏و‎‏4‎‏الف‎‏2 / 2085 ‏DSR‎‏
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    ضياء الأبصار في ترجمة علماء خوانسار، اثر سید مهدی ابن‌ الرضا، کتابی است در شرح حال و زندگی‌نامه علما و اعلام شهر خوانسار.

    ساختار

    کتاب با مقدمه مؤلف آغاز شده و مطالب در شش باب و یک خاتمه در هفت فصل، مجموعا در چهار جلد، تنظیم شده است. اسامی افراد، بر اساس ترتیب حروف الفبای نام کوچک آنها، تنظیم شده است.

    برخی از اعلام و مشاهیری که دارای چند سمت یا عنوان بوده و نامشان در آن گروه قابل ذکر بوده است، در مرتبه اول، به شرح حالشان پرداخته شده و در مراتب بعدی، به‌منظور جلوگیری از تکرار، به مطالب نوشته‌شده، ارجاع داده شده است[۱].

    در خاتمه کتاب به‌مناسبت، برخی اشخاص که به فرهنگ مردم خدمت کرده‌اند، از جمله کاتبان، خطاطان، شعرا، حکیم‌باشی‌های سابق و طبیبان آن زمان معرفی‌شده‌اند[۲].

    گزارش محتوا

    در مقدمه، از سابقه تاریخی خوانسار و کیفیت شکل‌گیری و ساکنین آن، مطالبی بیان شده و به این نکته اشاره گردیده است که این شهر بعد از اسلام به وجود آمده و هیچ فردی غیر شیعی در این شهر مذهبی وجود نداشته است[۳].

    از جمله مطالب ذکرشده در مقدمه، علاوه بر اشاره به گوشه‌هایی از تاریخ و موقعیت جغرافیایی و اجتماعی شهرهای مرتبط با خوانسار، از جمله اصفهان، قم، کاشان، کرج، خمین، گلپایگان، جاپلق (از توابع اصفهان) و برقرود (از نواحی قم)[۴]، عبارت است از چگونگی مهاجرت اعراب به نواحی مذکور، مخصوصا خوانسار[۵] و علت این مهاجرت[۶] و روایات وارده پیرامون قم و حوالی آن[۷].

    رویکرد کتاب درباره علما و دانشمندان شهر پربرکت خوانسار بوده و نویسنده ‌در آن، بیش از هزار نفر از علما و بزرگان تأثیرگذار منطقه مذهبی خوانسار را معرفی کرده‌ است؛ به‌طوری‌که در آن، اسامی ۲۴۸ مؤلف، ۴۶ مصحح متنی و ۴۳۹ کاتب و ناسخ خوانساری جمع‌آوری و نگاشته شده است[۸].

    جلد نخست، باب اول و دوم را در خود جای داده است. باب اول، اختصاص به امور مقدماتی داشته و ازاین‌رو در آن، ضمن اشاره به مقبره امام‌زاده احمد که از نوادگان بلافصل امام هادی(ع) محسوب شده و خاندان منسوب به ایشان، در خوانسار وجود دارد[۹]، به معرفی افرادی چون شیخ ابان عدنان قرشی[۱۰]، احمد خوانساری[۱۱]، بابا ترک[۱۲]، ابن ماکولا[۱۳]، شیخ زین‌الدین اول و ثانی[۱۴] و پیر سرچشمه پرداخته شده است[۱۵].

    در باب دوم، به شرح حال علمایی که از این دیار، به درجه اجتهاد نائل گردیده و یا نزدیک به آن بوده‌اند، پرداخته شده است. از جمله این افراد، می‌توان از ابراهیم ابواسحاق برهان‌الدین[۱۶]، ابراهیم بحرالعلوم[۱۷]، ابوطالب موسوی[۱۸]، ابوالقاسم موسوی آقامیرزا[۱۹]، ابوالقاسم جعفر میرکبیر[۲۰]، ابوالقاسم مروجی[۲۱]، سید محمدباقر روضاتی[۲۲]، محمدتقی خوانساری[۲۳] و محمدحسین صدرالمشایخ، نام برد[۲۴].

    جلد دوم، ادامه مطالب باب دوم و همچنین باب سوم را در خود جای داده است. باب سوم، مخصوص شرح حال ادبا و فضلای خوانسار می‌باشد که از جمله آنها، عبارتند از: سید ابراهیم موسوی[۲۵]، سید محمدابراهیم، معروف به سید ملائکه و سید قطب[۲۶]، ابوالمعالی خوانساری[۲۷]، احمد فریدنی خوانساری، معروف به شیخ‌الحرم[۲۸]، اسدالله روضاتی[۲۹]، سید اسماعیل مرتجی قودجانی[۳۰]، محمدباقر رفیعی[۳۱]، محمدتقی فرقانی[۳۲]، محمدتقی موسوی[۳۳]، جعفربابا سلطانی[۳۴]، سید جلال ابهری[۳۵]، جمال‌الدین تیدجانی[۳۶] و جمال‌الدین قاضی[۳۷].

    جلد سوم، باب چهارم تا ششم و خاتمه را در خود جای داده است. در باب چهارم، به معرفی خطبا و وعاظ معروف خوانسار، پرداخته شده است که از جمله آنها، می‌توان به میرزا ابوتراب موسوی، معروف به نقیب‌السادات[۳۸]، ملا ابوالقاسم فصیحی[۳۹]، ملا ابوالقاسم محقق[۴۰]، ملا ابوالقاسم معلمی[۴۱] و شیخ احمد آقامیرزا منظور[۴۲] اشاره کرد.

    در باب پنجم، مرثیه‌خوانان و ذاکرین اهل‌بیت(ع) معرفی شده‌اند که از جمله آنها، عبارتند از: ملا میرزا احمد مقصودی[۴۳]، سید احمد میرباقری[۴۴]، ملا محمداسماعیل شجاعی[۴۵]، سید جعفر موسوی[۴۶]، آقامیرزا حبیب‌الله منصوری[۴۷]، ملا حسینعلی، معروف به مسئله‌گو[۴۸] و سید عنایت‌الله رضوی[۴۹].

    در باب ششم، به ترجمه و شرح حال کسانی پرداخته شده که در زمان مؤلف، در قید حیات بوده و زنده بوده‌اند. مطالب این باب، در چهار فصل به‌ترتیب زیر سامان یافته است:

    1. علمایی که به درجه اجتهاد نائل گردیده و یا نزدیک به آن می‌باشند، مانند: سید محمدباقر موسوی خوانساری[۵۰]، سید محمدباقر سجادی[۵۱]، سید محمدباقر گلپایگانی[۵۲]، سید جعفر قدوسی خوانساری[۵۳]، سید محمدجواد گلپایگانی[۵۴]، شیخ حسین انصاریان[۵۵] و شیخ زین‌العابدین مشایخی[۵۶].
    2. خطبا، واعظین و ذاکرین که از جمله آنها، عبارتند از: سید باقر میرباقری[۵۷]، شیخ حسین شریعتی[۵۸]، سید حسین عظیمی[۵۹]، سید حمید میرباقری[۶۰]، شیخ رضا عقیقی[۶۱]، سید صادق میرشفیعی[۶۲]، شیخ علی انصاریان[۶۳]، سید مرتضی صالحی[۶۴] و شیخ منصور غفوری تیدجانی[۶۵].
    3. فضلا و ادبایی همچون: شیخ ابراهیم شفیعی[۶۶]، شیخ ابراهیم کاظمی[۶۷]، محمدابراهیم حاج شریفی[۶۸]، شیخ تقی تقدسی[۶۹]، سید جواد ابن‌ الرضا[۷۰]، شیخ محمدحسین هوشیاری[۷۱] و سید عبدالله میرشفیعی[۷۲].
    4. سایر فضلایی که در حوزه‌های علمیه، مشغول تحصیل و کسب علوم دینی می‌باشند، از جمله: شیخ احمد خوبرو[۷۳]، شیخ اسدالله خوب‌بخت[۷۴]، سید تقی غضنفری[۷۵]، سید داود معنوی[۷۶]، شیخ رسول خواجه‌کریمی[۷۷] و سید علی‌اصغر ذوالفقاری[۷۸].

    در خاتمه، در هفت فصل، به شرح حال کسانی پرداخته شده که در مراکز دینی و علمی، تحصیل نموده، اما ملبس به لباس روحانیت نگشته و در سایر مشاغل و حرف، به خدمت مشغولند. این افراد به‌ترتیب عبارتند از:

    1. اطبا و پزشکان، از جمله: آذرنوش خوانساری[۷۹]، میرزا ابوالقاسم حکیم‌باشی[۸۰]، میرزا احمد حکیم‌باشی[۸۱]، سید محمدباقر طیبی[۸۲]، سید محمدرضا نوری[۸۳] و غلامعلی صدرالاطباء خوانساری[۸۴].
    2. فضلا، ادبا و مؤلفین مانند: ملا محمدابراهیم ادیب[۸۵]، احمد سهیلی[۸۶]، سید احمد صفایی[۸۷]، محمداسماعیل ادیب[۸۸]، سید محمدباقر داودزاده[۸۹]، شیخ محمدباقر مشایخ[۹۰]، میرزا محمدباقر مهدوی[۹۱] و شیخ مرتضی صانعی[۹۲].
    3. شعرا از جمله: ابوالحسن زلالی خوانساری[۹۳]، ابوطالب اصفهانی خوانساری تصنیفی[۹۴]، علامه سید ابوالقاسم ریاضی[۹۵]، ابوالقاسم داعی[۹۶]، اسماعیل فکری[۹۷]، سید محمدجواد موسوی، متخلص به اسیر[۹۸]، محمدجواد ولایی، متخلص به افسر[۹۹]، حسین احمدی[۱۰۰]، حسینعلی ساعی[۱۰۱]، آقا ربیع بن آقا رضی[۱۰۲]، ملا محمدزمان تیدجانی[۱۰۳]، سرودی خوانساری[۱۰۴]، محمدصادق، متخلص به مطرب[۱۰۵] و ملا علی‌بیک زاهد، متخلص به حشمتی[۱۰۶].
    4. ناشرین و صاحبان کتاب‌خانه‌ها مانند: محمدتقی انصاریان[۱۰۷]، سید حسن رضوی[۱۰۸]، سید حسن موسوی[۱۰۹]، محمدحسین اقبال[۱۱۰]، محمدحسین کوشانپور[۱۱۱] و شیخ محمدحسین معرفت[۱۱۲].
    5. صاحبان حرف و صنایعی که مربوط به نشر معارف و علوم دینی می‌باشد، از جمله: سید محمدتقی علوی[۱۱۳]، سید جعفر موسوی، ملقب به میراشرف[۱۱۴]، شیخ محمدحسین صدرالمشایخ، متخلص به اختر[۱۱۵] و محمدصادق حسینی خوانساری[۱۱۶].
    6. مؤلفین، کاتبین و مصححین که نام آنها به‌همراه تألیفاتشان، در جدول ذکر شده است، که از جمله ابراهیم شفیعی، صاحب «نقش تربیتی داستان‌های قرآنی» و «نماز در دوران کودکی» و سید ابوتراب موسوی، صاحب «جوابات المسائل البحرانيات»، «أصالة العدم وبيان حجيتها» و «أصول الفقه»[۱۱۷].
    7. نمونه و تصاویری از کتب خطی چاپ‌شده[۱۱۸].

    جلد چهارم، به فهرست‌های این مجموعه، اختصاص یافته است.

    در پایان، می‌توان به این نکته اشاره نمود که بزرگ‌ترین ویژگی این کتاب، معرفی بزرگان مؤثر و معنوی منطقه خوانسار است و در این کتاب سادات نقوی و شجره این خاندان بررسی شده است. همچنین در روایات آمده که در فتنه‌های آخرالزمان به قم و حوالی قم پناه ببرید؛ در این کتاب اثبات شده است که شهر خوانسار از حوالی قم محسوب می‌شود[۱۱۹].

    از دیگر ویژگی‌های کتاب، وجود تصاویر و عکس‌هایی در کتاب می‌باشد، از جمله نقشه‌های جغرافیایی[۱۲۰]، تصویر برخی از اعلام و علمای مذکور در متن[۱۲۱]، عکس برخی از کتب و آثار علمی[۱۲۲].

    وضعیت کتاب

    فهارس کتاب، عبارتند از فهرست‌های: آیات و روایات؛ ادیان و مذاهب؛ قبایل و بیوتات؛ مجیزین؛ مجازین؛ اشعار؛ ماده تواریخ؛ دوائر و مؤسسات؛ لغات خوانساری؛ منابع؛ شهرها و اماکن؛ کتب؛ اعلام؛ عناوین و موضوعات و راهنمای کتاب.

    در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع[۱۲۳]، به ذکر اشعار برخی از شعرای مذکور در متن[۱۲۴] و توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است[۱۲۵].

    پانویس

    1. ر.ک: متن کتاب، ج3، ص372
    2. ر.ک: بی‌نام
    3. ر.ک: همان؛ مقدمه، ج1، ص15
    4. ر.ک: مقدمه، ج1، ص21-40
    5. ر.ک: همان، ص49
    6. ر.ک: همان، ص54
    7. ر.ک: همان، ص56
    8. ر.ک: بی‌نام
    9. ر.ک: متن کتاب، ج1، ص91
    10. ر.ک: همان، ص85
    11. ر.ک: همان، ص135
    12. ر.ک: همان، ص137
    13. ر.ک: همان، ص152
    14. ر.ک: همان، ص192-‌200
    15. ر.ک: همان، ص236
    16. ر.ک: همان، ص265
    17. ر.ک: همان، ص279
    18. ر.ک: همان، ص301
    19. ر.ک: همان، ص307
    20. ر.ک: همان، ص311
    21. ر.ک: همان، ص354
    22. ر.ک: همان، ص433
    23. ر.ک: همان، ص496
    24. ر.ک: همان، ص677
    25. ر.ک: همان، ج2، ص641
    26. ر.ک: همان، ص643
    27. ر.ک: همان، ص649
    28. ر.ک: همان، ص656
    29. ر.ک: همان، ص659
    30. ر.ک: همان، ص663
    31. ر.ک: همان، ص667
    32. ر.ک: همان، ص675
    33. ر.ک: همان، ص675
    34. ر.ک: همان، ص680
    35. ر.ک: همان، ص684
    36. ر.ک: همان، ص685
    37. ر.ک: همان، ص687
    38. ر.ک: همان، ج3، ص141
    39. ر.ک: همان، ص142
    40. ر.ک: همان
    41. ر.ک: همان
    42. ر.ک: همان، ص143
    43. ر.ک: همان، ص181
    44. ر.ک: همان
    45. ر.ک: همان، ص182
    46. ر.ک: همان، ص184
    47. ر.ک: همان، ص185
    48. ر.ک: همان، ص186
    49. ر.ک: همان، ص190
    50. ر.ک: همان، ص198
    51. ر.ک: همان، ص200
    52. ر.ک: همان، ص203
    53. ر.ک: همان، ص204
    54. ر.ک: همان
    55. ر.ک: همان، ص205
    56. ر.ک: همان، ص207
    57. ر.ک: همان، ص249
    58. ر.ک: همان، ص250
    59. ر.ک: همان
    60. ر.ک: همان، ص251
    61. ر.ک: همان
    62. ر.ک: همان، ص252
    63. ر.ک: همان، ص254
    64. ر.ک: همان، ص258
    65. ر.ک: همان، ص261
    66. ر.ک: همان، ص265
    67. ر.ک: همان، ص266
    68. ر.ک: همان
    69. ر.ک: همان، ص267
    70. ر.ک: همان، ص269
    71. ر.ک: همان، ص272
    72. ر.ک: همان، ص276
    73. ر.ک: همان، ص288
    74. ر.ک: همان، ص289
    75. ر.ک: همان، ص291
    76. ر.ک: همان، ص298
    77. ر.ک: همان، ص299
    78. ر.ک: همان، ص306
    79. ر.ک: همان، ص323
    80. ر.ک: همان
    81. ر.ک: همان، ص325
    82. ر.ک: همان، ص327
    83. ر.ک: همان، ص328
    84. ر.ک: همان، ص330
    85. ر.ک: همان، ص336
    86. ر.ک: همان، ص338
    87. ر.ک: همان
    88. ر.ک: همان، ص339
    89. ر.ک: همان
    90. ر.ک: همان، ص340
    91. ر.ک: همان
    92. ر.ک: همان، ص364
    93. ر.ک: همان، ص‌366
    94. ر.ک: همان، ص369
    95. ر.ک: همان، ص370
    96. ر.ک: همان
    97. ر.ک: همان، ص373
    98. ر.ک: همان، ص375
    99. ر.ک: همان
    100. ر.ک: همان، ص380
    101. ر.ک: همان، ص382
    102. ر.ک: همان، ص384
    103. ر.ک: همان، ص386
    104. ر.ک: همان، ص387
    105. ر.ک: همان، ص389
    106. ر.ک: همان، ص393
    107. ر.ک: همان، ص406
    108. ر.ک: همان، ص407
    109. ر.ک: همان
    110. ر.ک: همان، ص410
    111. ر.ک: همان
    112. ر.ک: همان، ص411
    113. ر.ک: همان، ص421
    114. ر.ک: همان، ص422
    115. ر.ک: همان، ص439
    116. ر.ک: همان، ص443
    117. ر.ک: همان، ص508
    118. ر.ک: همان، ص603
    119. ر.ک: بی‌نام
    120. ر.ک: همان، ج1، ص30
    121. ر.ک: همان، ج3، ص199
    122. ر.ک: همان، ص423
    123. ر.ک: پاورقی، ج1، ص77
    124. ر.ک: همان، ص86
    125. ر.ک: همان، ص194

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن کتاب.
    2. حجت‌الاسلام‌والمسلمین ابن رضا: کتاب «ضیاء الابصار» معرف شهر مذهبی خوانسار و افراد تأثیرگذار این شهر است، خبرگزاری رسمی حوزه، ۲۰ آبان ۱۳۹۷

    وابسته‌ها