شرح كتاب النيل و شفاء العليل

شرح كتاب النيل و شفاء العليل
پدیدآوران	ث‍م‍ی‍ن‍ی‌، ع‍ب‍دال‍ع‍زی‍ز (نويسنده) اطفیش، محمد بن یوسف (شارح)
عنوان‌های دیگر	النیل‌ و شفا‌ء العلیل‌. شرح
ناشر	سلطنة عمان. وزارة التراث القومي و الثقافة
مکان نشر	عمان
سال نشر	1406ق - 1407ق - 1408ق - 1409ق - 1986م - 1987م - 1988م - 1989م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	17
کد کنگره	/ث۸ ن۹۰۲2 184/8 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

شرح كتاب النيل و شفاء العليل، اثر قطب‌الائمه شیخ محمد بن یوسف اطفیش (1237-1332ق)، شرحی است بر «كتاب النيل و شفاء العليل»، اثر ضیاء‎الدین عبدالعزیز بن عبدالله ثمینی (1130-1223ق).

«النيل»، مهم‌ترین کتاب ثمینی است که درباره عبادات و معاملات می‌باشد. هدف ثمینی از تألیف این کتاب، گردآوری مجموعه‌ای موجز و قابل فهم از فتاوای عالمان مشهور اباضی برای معاصران خود بوده است. «النيل»، 22 کتاب فقهی دارد که در سه جزء گرد آمده‌اند و در پایان هر کتاب نیز بخشی با عنوان خاتمه آمده است. ثمینی پس از اتمام، کتاب را به استادش یحیی بن صالح عرضه نمود و استادش آن را تصحیح کرد. سپس ثمینی دو بار آن را تلخیص نمود و همین امر موجب ایجاز بیش از حد برخی قسمت‌های کتاب شد. «النيل»، به‌رغم موجز بودن، در فقه اباضی بسیار مورد توجه است؛ ازاین‌رو، بسیاری از علمای اباضی بر آن شرح یا حاشیه نوشته یا آن را به نظم درآورده و به تحقیق، تدریس و حتی حفظ کردن آن اهتمام داشته‌اند که اثر حاضر، از مهم‌ترین شروح این کتاب است.

به گفته محمد (بن) علی دبوز، اطفیش هنگامی که مطلع شد فرانسوی‌ها بر آنند که به چاپ «مجلة الأحكام الإسلامية» و کتابی در تدوین فقه اسلامی بپردازند، به شرح «النيل» اقدام کرد، ولی با توجه به حجم زیاد شرح و طولانی بودن زمان تألیف، نمی‌توان نظر وی را پذیرفت. در واقع، اطفیش با این هدف که «النيل» برای همگان قابل استفاده باشد، به شرح و توضیح عبارات آن اقدام کرد. این شرح، آرای مذاهب اسلامی را در بر دارد و به بررسی تطبیقی اقوال مختلف پرداخته است.

شرح اطفیش که در حدود 1300ق/1883م، به پایان رسید، در زمان اشغال الجزایر در محاکم استیناف فرانسوی مورد استناد بود. همچنین از 1303ق/1886م، رسما در محاکم اباضیه در الجزایر مورد استناد قضات قرار گرفت. این شرح که در آشنا شدن جهان اسلام با فقه اباضی تأثیر بسزایی داشت، بارها در مصر و عمان و عربستان به چاپ رسیده و محمد بن شامس بطاشی (متوفی 1331ق) آن را با نام «سلاسل الذهب في الأصول و الفروع و الأدب» به نظم درآورده است.

منابع مقاله

حکیمیان، علی‌محمد، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1384.