شرح حال محقق اردبیلی و معرفی تألیفات او

محقق اردبيلی
پدیدآوران	کنگره بزرگداشت مقدس اردبيلي (1375: قم و اردبيل)‏ (به کوشش)
عنوان‌های دیگر	شرح حال محقق اردبيلي و معرفي تأليفات او
ناشر	دفتر کنگره بزرگداشت مقدس اردبيلي(قدس‌سره)
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1375ش
موضوع	1.مجتهدان و علما - ايران - اردبيل 2.مجتهدان و علما - ايران - سرگذشت‌نامه و کتاب‌شناسی 3.مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، - سرگذشت‌نامه و کتاب‌شناسی 4.مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، - کنگره‌‏ها
زبان	فارسی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏153‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏7‎‏ک‎‏9‎‏ ‎‏8‎.‎‏ش
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

شرح حال محقق اردبیلی و معرفی تألیفات او، به کوشش دفتر کنگره مقدس اردبیلی، مجموعه‌ای است دربردارنده چندین مقاله پیرامون ابعاد مختلف زندگانی علمی و معنوی محقق اردبیلی که به زبان فارسی نوشته شده است.

ساختار

مطالب کتاب، در هفت بخش، تنظیم شده است.

بخش‌های کتاب، ارتباط منطقی خاصی با یکدیگر نداشته و تقریبا هر بخش، نوشته یک نویسنده می‌باشد. بخش ششم، دربردارنده مجموعا شش مقاله در مورد محقق اردبیلی است.

گزارش محتوا

در بخش نخست، به معرفی کتب تراجم و رجالی پرداخته شده که به شرح‌حال و گزارش جنبه‌های مختلف زندگی محقق اردبیلی مبادرت نموده‌اند. از جمله این کتب، عبارتند از: «روضة المتقين» محمدتقی مجلسی (متوفی 1070ق)؛ «فائق المقال» احمد بن عبدالرضا (متوفی 1085ق)؛ «الزهر الربيع» سید جزائری؛ «حدائق المقربين» خاتون‌آبادی (متوفی1116ق)؛ «رياض السياحة» شیروانی (متوفی 1253ق) و..

در بخش دوم، ناصرالدین حجازی، به معرفی اساتید، همدرسان و شاگردان محقق اردبیلی پرداخته است. برخی از این افراد عبارتند از:

1. اساتید: سید علی صائغ عاملی؛ الیاس اردبیلی؛ ظهیرالدین میسی عاملی؛ مولانا جمال‌الدین محمود و سید امیر فیض‌الله
2. همدرسان: مولی عبدالله یزدی و فاضل باغنوی
3. شاگردان: مولی عبدالله تستری؛ شیخ حسن صاحب معالم؛ سید محمد عاملی؛ سید میرزا محمد استرآبادی؛ مولی عنایت‌الله قهپائی؛ میر فضل‌الله استرآبادی؛ میر علام و..

در بخش سوم، نوشته علی‌اکبر زمانی‌نژاد، در دو فصل، به کتاب‌شناسی و نسخه‌شناسی آثار محقق اردبیلی پرداخته شده است: فصل اول: معرفی آثاری که قطعا از ایشان است؛ اعم از اینکه محقق اردبیلی در آثار به‌جای‌مانده از خود به تألیف آن کتاب تصریح کرده باشد و یا شرح‌حال‌نگاران و کتاب‌شناسان به او نسبت داده باشند و این نسبت، نسبت قطعی باشد و نیز اعم از اینکه نسخه خطی کامل یا ناقص آن وجود داشته باشد یا نه

فصل دوم: معرفی آثاری که منسوب به محقق اردبیلی است. البته اکثر کتاب‌های این بخش، اشتباها به مقدس اردبیلی نسبت داده شده و تعدادی از آن‌ها هم مردد است که آیا از آثار محقق اردبیلی است یا نه و بعضی عناوین نیز نام دوم یا سومی هستند برای شناخت کتاب‌های قطعی مقدس اردبیلی؛ بدین نحو که یک کتاب از مقدس اردبیلی یا دو یا چند نام در کتاب‌های شرح‌حال‌نگاری و کتاب‌شناسی ذکر شده است

عناوین هر دو بخش به‌صورت الفبا مرتب شده و نام‌هایی که مشهورتر و به واقعیت نزدیک‌تر است، عنوان اصلی قرار داده شده و عنوان‌های بعدی، عناوین فرعی آن اثر هستند

بخش چهارم، رساله‌ای است نوشته حسن‌زاده مراغه‌ای، پیرامون «حديقة الشيعة» مقدس اردبیلی. این کتاب، از همان سال‌های تألیف، از میان کتاب‌های فارسی که در امامت و فضائل ائمه(ع) نگارش یافته، از شهرت و مقبولیت خاص و بسزایی برخوردار گشته است و نسخه‌های خطی فراوانی از آن در کتابخانه‌ها موجود است و در فهرست‌ها با عنوان‌های: «حديقة الشيعة في تفصيل أحوال النبي و الأئمة»، «حديقة الشيعة في أصول‌الدين» و «زبدة الشيعة في تفصيل أحوال النبي و الأئمة» معرفی شده است. این کتاب، شرح زندگانی پیامبر و ائمه(ع) و دفاع از حقانیت شیعه می‌باشد

درباره مقدس اردبیلی، بیش از بیست داستان، کرامت، حکایت، سلوک اخلاقی و... در کتب تراجم و شرح‌حال‌نگاری ذکر شده که ممکن است داستان را چند نفر از علما در کتاب‌هایشان به گونه‌های مختلف، نوشته باشند. نویسنده بدون تصرف، عین مطالبی را که نوشته‌اند، در بخش پنجم، تحت عنوان «داستان‌هایی از زندگی مقدس اردبیلی» آورده و خود به این نکته اشاره کرده که شاید برخی از این داستان‌ها، واقعیت نداشته باشد و یا مربوط به سایر علما بوده و به مرور زمان، به مقدس اردبیلی نسبت داده شده باشد. فهرست عناوین برخی از داستان‌ها به‌نحو اختصار عبارت است از: لباس شستن مقدس اردبیلی؛ بحث مقدس اردبیلی با مولی عبدالله تستری؛ یاری بیچارگان در قحطی؛ بخشش عمامه؛ اهمیت تحصیل علم؛ برنامه مطالعه مقدس اردبیلی؛ عدم صدور فعل مباح و مکروه؛ مراعات حقوق حیوانات؛ داستان مرکب و نامه و پیاده رفتن؛ نامه به شاهان و..

بخش هفتم، دربردارنده هفت مقاله در شرح حال محقق اردبیلی، به شرح زیر می‌باشد:

1. «سرخیل قدسی فقاهت: اردبیلی»، نوشته آیت‌الله کریمی جهرمی:

   این مقاله، حاوی بحث‌هایی پیرامون خاندان اردبیلی و جهات مربوط به علمیت او و نیز اخلاق فاضله و ملکات عالیه آن بزرگوار و بالاخره گفته‌ها و قضاوت‌های اهل بینش در مورد آن رجل علمی می‌باشد

2. «معنی و نقش تقدس در محقق اردبیلی»، نوشته آیت‌الله علمی اردبیلی نجفی:

   نویسنده، کنگره بزرگداشت محقق اردبیلی را بهترین نوید و عظیم‌ترین بشارت و امیدی بر علم، دین، شرف و انسانیت دانسته است. وی در این مقاله، به بررسی جنبه لقب و کلمه‌ای که این بزرگ‌مرد همواره در تاریخ فضیلت با آن شهره آفاق گشته؛ یعنی کلمه باسابقه و زیبای «مقدس» پرداخته و مطالبی در این پیرامون، نگاشته است؛ ازاین‌رو، همین کلمه بسیار رایج و شهره را در ابعاد مربوطه‌اش، از نظر ریشه‌های لغوی، تاریخی، دینی، اجتماعی، نقش جهانی آن و... بررسی نموده و نهایتا ادامه مطالب را در راستای نقش تقدس یک محقق در ابعاد علمی و عملی چونان سمبلیک، بیان داشته است

3. «پدر زهد»، نوشته حجت‌الاسلام احمد مقدسی اردبیلی:

   نویسنده در این مقاله به این نکته اشاره نموده که مقدس اردبیلی از جمله کسانی است که علی‌رغم شهرت فراوانی که داشته، به‌طور شایسته و سزاوار، شناخته نشده است. به اعتقاد وی، در مقایسه با خدمات ارزنده او، شناساندن شخصیت واقعی این بزرگ‌مرد علمی، چندان هم آسان نیست؛ چنان‌که محدثین و تذکره‌نویسان برجسته هم به این موضوع معترفند که نمی‌توان تمامی فضایل اخلاقی و کمالات انسانی وی را بیان کرد. لیکن در این مقاله، شمه‌ای از حالات و خصوصیات زندگی ایشان، عرضه شده است

4. «شرح حال محقق اردبیلی»، نوشته حجت‌الاسلام عاملی اردبیلی:

   در این مقاله، ابتدا اردبیل در عصر محقق اردبیلی معرفی گردیده و در ادامه، به موضوعات زیر پرداخته شده است: محیط خانواده محقق اردبیلی؛ حرکت به عتبات عالیه؛ اساتید مسلم و مشخص محقق اردبیلی؛ شخصیت علمی محقق اردبیلی؛ شخصیت علمی محقق اردبیلی در نظر اهل فن؛ محقق اردبیلی در نگاه «تکمله أمل الآمل»؛ شاگردان محقق اردبیلی؛ تألیفات و صفات برجسته علمی و اجتماعی

5. «شرح حال مقدس اردبیلی»، نوشته حجت‌الاسلام صادق حسن‌زاده مراغه‌ای:

   در این مقاله نیز به شرح حال مقدس اردبیلی پرداخته شده است. عناوین مطرح‌شده در این مقاله، عبارتند از: اساتید محقق اردبیلی؛ شاگردان اردبیلی؛ حکایات و کرامات؛ مقدس اردبیلی و سلاطین صفویه؛ نامه مقدس اردبیلی به شاه عباس اول؛ تألیفات و مکتب اردبیلی

6. «شرح حال مقدس اردبیلی و مسئله ولایت فقیه»، نوشته حجت‌الاسلام محامد یزدی:

   نویسنده در این مقاله، بر آن است تا حدودی ابعاد وجودی و فضایل و مکارم اخلاقی و کرامات و مقامات عرفانی و نیز مکانت علمی و فقهی والای مقدس اردبیلی را در چند بخش نوشته تا شمه‌ای از حقوق معنوی این شخصیت بزرگ را ادا کرده باشد

7. «زندگانی مقدس اردبیلی»، نوشته حمیدرضا قنبری‌نژاد اصفهانی:

   نویسنده در این مقاله، به بررسی ابعاد مختلف زندگی مقدس اردبیلی پرداخته است. عناوین این مقاله عبارتند از: زادگاه مقدس؛ غفلت تاریخ؛ تحصیل؛ سید علی صائغ؛ خدمات علمی و فرهنگی مقدس؛ ابتکار در تعلیم؛ درخشش نبوغ؛ تألیف شرح ارشاد و شاگردان؛ پندنامه محقق و اخلاص مردان خدا

آخرین بخش، کتابنامه اردبیل و محقق اردبیلی می‌باشد که از جمله این کتاب‌ها، عبارتند از: «آثار البلاد و أخبار العباد» تألیف زکریا بن محمد بن محمود قزوینی؛ «آثار باستانی آذربایجان» تألیف سید جمال ترابی‌طباطبائی؛ «إثبات الهداة» تألیف شیخ حر عاملی؛ «آذربایجان در سیر تاریخ ایران» تألیف رحیم رئیس‌نیا و..

وضعیت کتاب

فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده است. در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی از مطالب و موضوعات متن پرداخته شده است

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.