شرح ترددات المختصر النافع
| شرح ترددات المختصر النافع | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قطیفی، علی بن ابراهیم (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | المختصر النافع. شرح شرح ترددات النافع فی مختصر الشرایع |
| ناشر | دار المصطفی(ص) لاحياء التراث |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1419 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | فقه جعفری - قرن 7ق. حلی، جعفر بن حسن، 602 - 676ق. مختصر النافع فی فقه الامامیه - نقد و تفسیر |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 182 /م3 م30276 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
شرح ترددات المختصر النافع، اثر على بن ابراهيم بن سليمان قطيفى (زنده تا سال 995ق)، از شروح مختصر و با ارزشى است كه به شرح قسمتى از مطالب مختصر النافع پرداخته است كه در آن، محقق حلى (م 676 ق) با عنوان «تردد» آن را مطرح نموده است.
اهميت كتاب
كتاب مختصر از متون فقهى است كه از زمان نگارش آن مورد اعتماد فقهاى عظام واقع شده و شروح متعددى همچون «كشف الرموز» فاضل آبى، «مهذّب البارع» ابن فهد، «رياض المسائل» سيد على طباطبايى، «إيضاح النّافع» شيخ ابراهيم بن سليمان قطيفى، «غاية المرام» سيد محمّد عاملى، صاحب المدارک بر آن نگاشته شده است. (الذريعة ج 57/14 تا 62).
بعضى از اين شروح مثل كشف الرموز خلاصه و مختصر و بعضى همچون رياض المسائل و مبسوط به شرح اين كتاب پرداخته‌اند.
كتاب شرح ترددات، شرح مختصرى است كه به بيان منشأ ترديد در حكم مسائل فقهى پرداخته است و در عين مختصر بودن به نكات فقهى ارزشمندى متعرض شده است.
پدر مؤلف، شيخ ابراهيم بن سليمان قضيفى نيز كتاب إيضاح النافع في شرح النافع في مختصر الشرايع و همين‌طور حواشى بر كتاب مختصر را تأليف نموده است. (الذريعة502/2، ج 57/14، ج 193/6).
گمنام بودن مؤلف
بنظر مى‌رسد به علت درگيرى كه بين پدر وى فقيه فاضل و محدث دانشمند شيخ ابراهيم بن سليمان و محقق كركى (م 940 ق) وجود داشته است كه به قسمتى از آنها در روضات الجنات و رياض العلماء اشاره شده است. در منابع و مآخذ موجود شرح مفصل و مبسوطى از زندگى‌نامۀ اين پدر و پسر وجود ندارد و حتى به تاريخ ولادت و وفات و تأليفات آنها نيز كمتر اشاره شده است.
تأليف و انتشار
از زمان تاريخ نگارش كتاب اطلاع دقيقى موجود نيست ولى با توجه به نسخۀ «الف» كه در چاپ كتاب از آن استفاده شده است قبل از سال 995ق تأليف شده است. كتاب موجود در دار المصطفى لاحياء التراث در چاپخانۀ امين و در سال 1419ق منتشر شده است.
تقسيم‌بندى مطالب
تقسيم‌بندى مطالب كتاب دقيقا نظير كتاب النافع في مختصر الشرايع است و فقط بعضى از قسمت‌هاى آن كه عنوان تردد وجود ندارد، موجود نيست كه عبارتند از: كتاب‌هاى اعتكاف، ضمان، صلح، شركت، مضاربه، مزارعه و مساقات، اجاره، خلع و مبارات، أيمان، احياء موات.
نسخه‌ها
در انتشار كتاب موجود از دو نسخۀ خطى استفاده شده است كه عبارتند از:
1 - نسخه‌اى كه از روى نسخۀ كتابخانۀ عمومى آیت‌الله‌حكيم در نجف اشرف، تصوير بردارى شده است. اين نسخه در سال 995 ق، در زمان زندگانى مؤلف استنساخ شده است و به خط سيد محمد على بن سلطان محمد عريضى مى‌باشد.
اين نسخه كه در الذريعة به آن اشاره شده است و آن را متعلّق به كتابخانۀ شيخ محمد سماوى دانسته است، نسخۀ مورد اعتماد در چاپ كتاب موجود مى‌باشد. (الذريعة ج 145/13، ج 19/22).
2 - نسخۀ كتابخانۀ آیت‌الله نجفى مرعشى در قم، با شمارۀ 5657، كه زمان نگارش و نويسندۀ آن مشخص نيست.
اصطلاح تردد
هم‌چنانكه در عنوان اصطلاحات كتاب در مختصر النافع آمده است: حينما يسند قولا إلى التردد يقصد عنه ما يعارض الدليلان.
يعنى هنگامى كه حكمى فقهى با عنوان «تردد» بيان شده است مقصود و منظور جايى است كه دو دليل با هم تعارض داشته باشند.
با توجه به مواردى كه در متن كتاب مطرح شده است منظور از دليل، روايت يا آيۀ قرآن نمى‌باشد بلكه گاهى اصل عملى با روايت و گاهى عرف با لغت متعارض مى‌شوند و گاهى تخيير در متن روايت وجود دارد. (ص 58 كتاب).
اگر چه مؤلف در اكثر موارد به بيان منشأ ترديد و انتخاب يكى از دو نظريۀ فقهى مى‌پردازد اما در بعضى از موارد توقف در مسأله را انتخاب مى‌كند به عنوان نمونه در كتاب نكاح شمارۀ 41 پس از بيان دو نظريه مى‌گويد: «و أنا في هذه المسألة من المتوقفين»، و يا در شمارۀ 42 همان كتاب: «و الأقوى لزوم الشرط و إن كان التوقف أحوط. (صفحۀ 49 و 50 كتاب).
از طرف ديگر مؤلف هميشه در انتخاب نظريه با لفظ «الأقوى» نظرش را بيان نمى‌كند.
بلكه در مواردى نيز با لفظ «المعتمد» بيان مى‌كند كه به تفاوت اين دو اشاره نشده است.
نقاط مثبت
از نقاط مثبت كتاب احاطۀ مؤلف به نظريات فقها و بزرگان مى‌باشد كه در لابلاى مطالب كتاب قابل مشاهده است و حتى مؤلف نظريات متفاوت علامۀ حلى (م 726 ق) را نيز در بعضى از مسائل مطرح مى‌نمايد به عنوان نمونه: و فتوى العلامة في هذه المسألة مختلفة ففي المختلف اختاره المنع و في القواعد و الإرشاد اختاره الجوار. (صفحۀ 51 كتاب).
از ديگر نقاط مثبت، امانتدارى وى در بيان نظريات محقق حلى مى‌باشد، به عنوان نمونه در وجه ترديد شمارۀ 56 پس از بيان منشأ ترديد با عبارت «و في بعض النسخ (اشكال) و لأجل وقوع الاختلاف في النسخة ذكرناها». (صفحۀ 62)، به اين نكته توجه مى‌دهند كه در بعضى از نسخه‌ها لفظ «تردد» وجود نداشته است بلكه لفظ «اشكال» وجود داشته است.
نقاط ضعف
در بعضى از موارد اگر چه لفظ «تردد» وجود ندارد و به جاى آن «اشكال» هست مؤلف به بيان منشاء ترديد مى‌پردازند به عنوان نمونه شمارۀ 63: قوله «روى إسحاق بن عمار...و فيه إشكال» و همين‌طور در شمارۀ 64 «و روى رفاعة...و فيه إشكال». (صفحۀ 68 كتاب).
در بعضى از موارد اگر چه محقق حلى نظريه‌اى را پذيرفته است، اما مؤلف به بيان منشأ ترديد مى‌پردازد. مثلاًدر كتاب تدبير و مكاتبه شمارۀ 60 «و في كتابة الكافر تردد، أظهره المنع»، در حالى كه اصطلاح اظهر در نظر محقق حلى، يعنى اظهر در فتوى و بنابراین محقق حلى حكم فقهى خود را كه منع و عدم جواز است اختيار نموده است. (صفحۀ 64 و 83 كتاب).
همين‌طور در شمارۀ 80 از كتاب قضاء عبارت محقق اين گونه است «و في سماع الدعوى المجهولة تردد الشبهة الجواز» كه نشان از انتخاب نظر فقهى محقق حلى دارد.
نظريات جديد
از نظريات جديد مؤلف اين كه نظر شيخ طوسى و شيخ مفيد رحمهما اللّه را بدون اين كه دليل شرعى در دسترس باشد حجت شرعى مى‌داند. در شمارۀ 76 در كتاب مواريث اين گونه مى‌گويد: و قولهما حجّة استنادا إلى أمارة ترجيح ذلك و الأقوى ما قالاه رحمهما اللّه. (صفحۀ 80 كتاب).