شرح الهداية الأثيرية (نسخه)
| شرح الهداية الأثيرية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (نویسنده)
محمدی، مقصود (محقق) خامنه‌ای، سید محمد (اشراف) |
| ناشر | بنياد حکمت اسلامي صدرا |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1393ش. |
| چاپ | چاپ يکم |
| شابک | 978-600-5101-70-6 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | * 4ش / 1099 BBR |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
شرح الهداية الأثيرية، عنوان شرح 2 جلدی صدرالمتألهین شیرازی (متوفای 1050ق) است بر کتاب «هدایة الحکمة» در سه قسم (منطق، طبیعیات، و الهیات) که به «هدایه اثیریه» معروف است و آن را اثیرالدین ابهری (متوفای 660ق) نگاشته است. اصل کتاب به زبان عربی است و ملاصدرا، شرح آن را هم به زبان عربی نگاشته است. نسخه حاضر از این اثر به تصحیح، تحقیق و مقدمه مقصود محمدی و زیر نظر سید محمد خامنه‌ای صورت گرفته است. جلد اول این نسخه از اثر به مباحث طبیعیات و جلد دومش به مباحث الهیات پرداخته است.
کتاب شرح هدایه در بین آثار دیگر نویسنده و حتی آثار فلسفی دیگر نویسندگان جایگاه خاص و برجسته‌ای دارد. ملاصدرا در این کتاب که در دوره اوایل جوانی خویش نگاشته درباره هریک از مسائل فلسفی که مطرح می‌شود کوشش می‌کند نظریات و آرای مختلف و متعارض همه فلاسفه و متکلمین اسلامی را در مقابل هم قرار دهد و آنها را به چالش بگیرد و پس از بیان قوت و ضعف هریک از نظریات مطرح، نظر مختار و مورد قبول خود را ارائه می‌دهد. این کتاب بدون اغراق یک گزارش تحلیلی کامل از فلسفه اسلامی و آرای مختلف حکمای اسلامی در موضوعات حکمی تا عصر ملاصدرا است که در عین اختصار جامع هم هست و درواقع تاریخ کامل فلسفه اسلامی است که تاکنون نظیر آن به نگارش در نیامده است اما در این اثر، اصول اساسی فلسفه صدرایی که مکتب حکمت متعالیه بر اساس آنها پایه‌گذاری شده حضور ندارند و این یکی دیگر از وجوه تمایز این اثر با آثار دیگر ملاصدرا است. به نظر می‌رسد هنگام تألیف این اثر، هنوز نظام فلسفی صدرایی (حکمت متعالیه) در ذهن او شکل نگرفته بوده است و او در این اثر یک فیلسوف مشایی به تمام معنی است.[۱]
شروحی دیگر مانند شرح ابن عربی هم بر الهدایة الاثیریة هم وجود دارد که به تصحیح ابوالحسن جلوه رسیده است. شرح صدرا بر هدایه ابهری، بارها تصحیح و چاپ شده است؛ از جمله آنها این موارد است:
شرح الهداية الأثيرية با تصحیح محمد مصطفی فواد ذکار که توسط مؤسسه التاریخ العربی بیروت در سال 2001 میلادی برابر با 1422 قمری به چاپ رسیده است.
شرح الهداية الأثيرية با مقدمه حسین بن معین‌الدین میبدی که توسط مطبعة المرتضویه در تهران در سال 1331 قمری به چاپ رسیده است.
ضوابط المعرفة، المسماة شرح الهداية الأثيرية به تحقیق احمد عبدالرحیم سایح زیر نظر دکتر توفیق علی وهبه که کتابی است دو جلدی منتشرشده توسط مکتبة الثقافة الدينية - قاهره - مصر در 2008 میلادی برابر با 1429 قمری. و....[۲]
به جهت اینکه در نسخه چاپ «مؤسسة التاريخ العربي»، بیروت، 1422 ق، با تصحیح محمد مصطفي فولاد کار، کتاب‌شناسی این اثر انجام گرفته است، در این مجال فقط به بررسی نسخه می‌پردازیم.
نسخه حاضر از این اثر توسط بنیاد حکمت اسلامی صدرا در دو جلد به سال 1393 ش. با تصحیح، تحقیق و مقدمه مقصود محمدی و زیر نظر سید محمد خامنه‌ای انجام شده است و ویراستاران آن سبحانعلی کوشا و علیرضا جوانمردی ادیب هستند.[۳]
نسخه‌های خطی و شیوه تصحیح
درباره نسخ خطی و شیوه تصحیح این اثر در مقدمه مصحح آن بر جلد اول کتاب، چنین توضیح داده شده است: در تصحیح این کتاب از چهار نسخه خطی که توسط بنیاد حکمت اسلامی صدرا در اختیار این‌جانب گذاشته شده بود استفاده شده است. این نسخه‌ها ابتدا در بنیاد با توجه به ملاک‌ها و ضوابط شناخته شده در ارزیابی اعتبار نسخه‌های خطی، اولویت‌بندی شده بود ولی درعین‌حال در طی مقابله حدود ارزش و اعتبار هر یک از نسخه‌ها دقیق‌تر شناخته شد.
در تصحیح کتاب، شیوه معمول در بنیاد، رعایت شده است بدین معنی که صحیح‌ترین و معتبرترین نسخه به‌عنوان «اصل» تلقی شده و بقیه نسخه‌ها با آن مقابله گردیده و نسخه‌بدل و تفاوت‌های نسخه‌ها در پانوشت قید گردیده است، اما درعین‌حال اگر در مواردی تشخیص داده شده که بعضی از کلمات یا عبارات نسخه‌های دیگر صحیح و یا صحیح‌ترند، همان عبارات در متن آمده و عبارات نادرست نسخه اصل در پاورقی به‌عنوان نسخه‌بدل نوشته شده است. در تشخیص عبارات صحیح و یا صحیح‌تر و گزینش آنها به‌عنوان متن و همچنین در تفکیک بندها و ضبط نشانه‌ها و علائم سجاوندی که در فهم و القای درست مطالب نقش اساسی دارند، حداکثر تلاش و دقت لازم به عمل آمده ولی بااین‌حال، قطعاً خالی از تشخیص اشتباهی و یا غفلت و سهوالقلم نیست.
نشانی سوره‌های آیات قرآن کریم و منابع احادیث در پاورقی بیان شده است. منابع مطالب منقول از اقوال فلاسفه و عرفا نیز تا جایی که ممکن بوده پیدا و مشخص شده و در پانوشت آمده است ولی درعین‌حال مصحح در موارد خیلی معدود موفق به یافتن منبع نشده‌ام. تفاوت نسخه‌ها در تذکیر و تأنیث افعال به دلیل کثرت موارد اختلاف و عدم ترتب فواید علمی قابل‌توجه، در پاورقی نیامده است. کلماتی که بعضی از حروف معجم آنها نقطه نداشته‌اند نیز در نسخه‌بدل‌ها قید نشده است.
کلمات و یا عباراتی که در هیچ‌یک از نسخه‌ها نبوده و یا به‌صورت غلط ضبط شده بوده در متن داخل کروشه [ ] قرار گرفته است. نسخه‌بدل‌های جایگزین در پاورقی، بعد از رموز نسخه‌ها عیناً ذکر شده است. در جایی که نسخه‌بدل‌های چند نسخه یکسان بوده، رموز نسخه‌ها به‌وسیله علامت ویرگول «،» جدا شده ولی درصورتی‌که نسخه‌بدل‌های نسخه‌ها متفاوت بوده، به‌وسیله علامت ممیز «/» تفکیک شده‌اند. عبارات اضافی نسخه‌بدل‌ها با علامت بعلاوه «+» و عبارات افتاده در آنها با علامت منها «-» نشان داده شده است.[۴]
رموز و مشخصات نسخ خطی
در نگارش این اثر از چهار نسخه خطی استفاده شده که چنین است
- نسخه «اصل» دانشگاه تهران به شماره 254 به دستخط خود مؤلف(ملاصدرا).
- نسخه «دا» کتابخانه دانشگاه تهران به شماره 1298 با دستخط محمد مؤمن جربادقانی در سال 1071 ق به خط نستعلیق.
- نسخه «آس» کتابخانه قدس رضوی مشهد به شماره 173 به خط نستعلیق هادی بن عبدالواحد شاه محمود فیروزآبادی در سال 1071 ق.
- نسخه «مج» کتابخانه مجلس شورای اسلامی تهران به شماره 1877 به خط شکسته نستعلیق عبدالله زنوزی پدر آقا علی مدرس زنوزی در 1201 در اصفهان.[۵]
مقصود محمدی(مصحح اثر) از آقایان سبحانعلی کوشا و علیرضا جوانمردی ادیب، به دلیل کوشش آنها در همه مراحل ویراستاری، نمونه‌خوانی، صفحه‌آرایی، و تنظیم فهارس کتاب و خانم لیلا جعفری به خاطر تایپ و غلط‌گیری کتاب، تشکر کرده است.[۶]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه مصحح بر جلد اول کتاب.
- پایگاه اینترنتی کتابخانه دیجیتال نور(نورلایب)، صفحه جستجو، عبارت «شرح الهدایة الاثیریة»