سه رساله از ثابت بن قره (ساعت‌های آفتابی، حرکت خورشید و ماه، چهارده وجهی محاط در کره)

سه رساله از ثابت بن قره (ساعت‎های آفتابی، حرکت خورشید و ماه، چهارده وجهی محاط در کره)
پدیدآوران	ثابت بن قره (نويسنده) رضوانی، پویان (مقدمه‌نويس)
ناشر	مرکز پژوهشی ميراث مکتوب
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1393ش
چاپ	1
موضوع	ساعت آفتابی - متون قدیمی تا قرن 14 - نجوم - متون قدیمی تا قرن 14 - هندسه - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ث2س9 215 QB
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

سه رساله از ثابت بن قرّه، مشتمل بر سه رساله عربی با موضوع ساعت‌های آفتابی، حرکت خورشید و ماه و چهارده وجهی محاط در کره است. این کتاب با مقدمه پویان رضوانی منتشر شده است.

در این کتاب، تصویر نسخه خطی مجموعه‌ای از آثار ثابت بن قرّه تقدیم پژوهندگان تاریخ علم دوره اسلامی شده است. این مجموعه، شامل سه رساله از ثابت است که دو رساله نخست، در نجوم و سومی در ریاضی نوشته شده است‏.

ازآنجاکه مهم‌ترین و مفصل‌ترین اثر این مجموعه، «كتاب في آلات الساعات التي تسمی رخامات» است، که در مطالعه پیشینه ساعت‌های آفتابی در دوره اسلامی نیز بسیار درخور توجه است، ذکر اهمیت استفاده از ساعت‌های آفتابی در دوره اسلامی و اشاره به پیشینه فعالیت‌های منجمان نخستین سده‌های این دوره در تألیف رساله‌هایی درباره طراحی و ساخت ساعت‌های آفتابی به درک محتوا و اهمیت این اثر ثابت کمک می‌کند. به همین دلیل نیز در مقدمه، ابتدا به پیشینه کاربرد ساعت‌های آفتابی در دوره اسلامی و مهم‌ترین موارد از نخستین آثار نوشته‌شده در این دوره اشاره شده و سپس سرگذشت و مقام علمی ثابت بن قرّه بررسی شده است‏.

ثابت بن قرّه در نجوم، از نخستین اصلاح‌کنندگان نظام بطلمیوسی بود. وی بین سی تا چهل رساله در نجوم نوشته است که تعداد اندکی از آنها برجای مانده است. از این میان، مورلون نه رساله نجومی از ثابت، از جمله دو رساله اول که در کتاب چاپ عکسی شده‌اند را به فرانسوی ترجمه و شرح کرده است‏.

كتابٌ في آلات الساعات التي تسمی رخامات

این رساله، نخستین رساله این مجموعه و یکی از بهترین و مهم‌ترین آثار دوره اسلامی درباره ساعت‌های آفتابی است که ثابت در آن به‌تفصیل، چگونگی طراحی انواع ساعت‌های آفتابی را توضیح داده است.

قولٌ في إيضاح الوجه الذي ذكر بطلميوس أنّ به استخرج من تقدّمه مسيرات القمر الدورية و هي المستوية

این رساله، دومین رساله و شامل شش بخش اصلی و کوتاه‌تر از رساله نخست است. بخش‌های اول تا چهارم این رساله از لحاظ موضوعی باهم پیوستگی دارند و شماره آن‌ها با حروف ابجد مشخص شده است. موضوع اصلی هریک از این بخش‌ها به‌صورت یک قضیه در آغاز آن‌ها آمده است. برخی از پژوهشگران متأخر از جمله مورلون و سزگین، عنوان این رساله را «في حركة النيرين» نوشته‌اند.

كتابٌ في عمل شكل مجسم ذي أربع عشرة قاعدة تحيط به كرة معلومة

این رساله، رساله‌ای کوتاه درباره ساختن یک چهارده‌وجهی نیمه‌منتظم، شامل هشت مثلث و شش مربع است که در یک کره محاط شده است. ثابت در این رساله ابتدا روش رسم این چهارده‌وجهی را بیان کرده و سپس با بیان استدلالی هندسی، درست بودن روش خود را ثابت کرده است. ثابت در این رساله برابر بودن زاویه‌های میان وجوه این چهارده‌وجهی را ثابت کرده است‏.

منابع مقاله

مقدمه کتاب.