سفرنامه عتبات: گزارشی مبسوط از بیماری وبا در ایران و عراق

سفرنامه عتبات: گزارشی مبسوط از بیماری وبا در ایران و عراق
پدیدآوران	مهاجرانی، حسین خان (نویسنده)
ناشر	نشر مشعر
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۶ش
شابک	‎978-964-540-738-2
موضوع	شجاع‌السلطان، حسین -- سفرها -- عراق -- خاطرات,سفرنامه‌های ایرانی -- قرن ۱۳ق,زیارتگاه‌های اسلامی -- عراق,وبا -- ایران -- تاریخ -- قرن ۱۳ق,وبا -- عراق -- تاریخ -- قرن ۱۳ق,عراق -- سیر و سیاحت
کد کنگره	‏DS۷۰/۶۵‬/ش۳س۷ ۱۳۹۷‬

سفرنامه عتبات: گزارشی مبسوط از بیماری وبا در ایران و عراق (4 رمضان 1321 تا 16 صفر 1322)(10 شوال 1322 تا 23 صفر 1323) تألیف حسین خان مهاجرانی معروف به شجاع‌السلطان همدانی، سفرنامه به ویژه سفرنامه‌های مربوط به عتبات عالیات، به عنوان کانون‌های مقدس شیعیان و دیگر مسلمانان، از اهمیت خاصی برخوردار است. این دسته از آثار، دربردارنده‌ی اطلاعات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی مفیدی از مبدأ سفر، مسیر منتهی به کشور مقصد و بیشتر از خود مقصد سفر هستند. سفرنامه‌ی پیش رو یکی از سفرنامه‌های برجای مانده از عصر قاجار است که دارای اهمیت تاریخی می‌باشد.

ساختار

کتاب از دو سفرنامه تشکیل شده است. سفرنامه اول: رمضان 1321 قمری و سفرنامه دوم: شوال 1322 هجری قمری

گزارش کتاب

بی تردید سیرو سفر به ویژه سفرهای زیارتی در اعماق فطرت آدمیان ریشه دارد و رهیافتی از تاریخ مقدس پیامبران است. سفرها، هجرت‌ها و گردش‌های فردی و گروهی، با انگیزه‌های علمی، تجاری، جهادی، زیارتی و عبادی، پیشینه‌ای ناشناخته، و ابعادی گسترده دارد و از روزی که انسان بر کره‌ی خاکی پای نهاده، مهاجر،سیاح، زائر و جهانگرد بوده است. از سوی دیگر، زیارت، یکی از مناسک رایج اغلب مذاهب اسلامی است و با توجه به نقش محوری امام در مذهب شیعه، زیارت مراقد مطهر ایشان، همواره مورد توجه شیعیان بوده است. در این میان، شهرهای مذهبی عراق (کربلا، نجف، کاظمین و سامرا) که مدفن امامان شیعه‌اند و آن‌ها را «عتبات عالیات» می‌گویند، به عنوان مراکز مهم علمی و آموزشی جهان تشیع در طول تاریخ، اهمیت ویژه‌ای یافته‌اند و شیعیان جهان به ویژه ایرانیان، از دیرباز نگاه خاصی به این شهرهای مقدس داشته‌اند. بارزترین مصداق این توجه نیز سنت گزارش نویسی در سفر، یا سفرنامه نویسی است. سفرنامه به ویژه سفرنامه‌های مربوط به عتبات عالیات، به عنوان کانون‌های مقدس شیعیان و دیگر، مسلمانان، از اهمیت خاصی برخوردار است. این دسته از آثار، دربردارنده‌ی اطلاعات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی مفیدی از مبدأ سفر، مسیر منتهی به کشور مقصد و بیشتر، از خود مقصد سفر هستند. سنت سفرنامه نویسی که از دیرباز به شکل محدود، مرسوم بود، در دوره‌ی قاجار رواج چشم گیری یافت. سفرنامه نویسان این دوره، هر یک با تخصص ها و گرایش‌های فکری خود، کوشیده‌اند آداب و رسوم مردم شهرها و روستاهای ایران و عراق را بازگو کنند و اماکن و آثار تاریخی و حوادث و رویدادهای بین راه را تشریح و توصیف نمایند. از عصر قاجار سفرنامه‌های بسیاری برجای مانده که برخی از آن‌ها مربوط به عتبات عالیات، و دارای اهمیت تاریخی است. سفرنامه پیش رو نیز از این قاعده مستثنا نیست، بلکه از جهاتی مهم‌تر نیز می‌باشد. مؤلف این سفرنامه یکی از شخصیت‌های عصر قاجار، مشهور به «شجاع السلطان همدانی» است که گزارش روزانه‌ی سفرش را به عتبات عالیات، تدوین کرده و اطلاعات مفیدی را ارائه داده است. وی سفرهای بسیاری به شهرهای مذهبی عراق داشته و در برهه‌ای نیز مقیم کربلای معلا بوده است. او همچنین، به عنوان یکی از صاحب منصبان عصر قاجار، بانی برخی اقدامات عمرانی در عتبات مقدس بوده است. از این رو شجاع السلطان آشنایی نسبتا کاملی به اوضاع عراق، به ویژه عتبات عالیات داشته و در سفرنامه خود، اخبار چشم گیری در زمینه‌های گوناگون، اعم از سیاسی و اجتماعی، ارائه کرده است که می‌تواند مورد استفاده علاقه‌مندان قرار گیرد.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران