زيد بن علي و مشروعية الثورة عند أهل‌البيت عليهم‌السلام
| زید بن علی و مشروعیة الثورة عند اهل البیت علیهم‌السلام | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نوری، حاتم (نویسنده) مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامية (نویسنده) |
| ناشر | مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامى |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1426 ق یا 2006 م |
| چاپ | 3 |
| موضوع | زید بن علی بن الحسین، 79 - 122ق. - سرگذشت‌نامه زیدیه - جنبشها و قیامها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 56/2 /ز9ح2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
زيد بن علي و مشروعية الثورة عند أهل‌البيت عليهم‌السلام، از جمله آثار شيخ نورى حاتم است كه با موضوع بررسى شخصيت زيد بن على و مشروعيت قيام او از ديدگاه اهل‌بيت(ع)، به زبان عربى در يك جلد نگارش شده است.
ساختار
كتاب، مشتمل بر مقدمه سيد جعفر مرتضى عاملى، مقدمه مؤلف و متن كتاب است. در متن اثر در هفت فصل، به ترتيب شخصيت زيد بن على، انگيزه‌ها و اهداف و ساير مباحث پيرامون قيام زيد بن على مورد بررسى قرار گرفته است. نویسنده، كتاب را به شيوه انتقادى با مراجعه به منابع مختلف تاريخى تأليف كرده است.
گزارش محتوا
سيد جعفر مرتضى عاملى در مقدمه‌اش بر كتاب، شخصيت زيد بن على را بسيار برجسته و والا دانسته و قيام او را «حركت جهادى» ناميده كه به خداوند منتهى مى‌شده است. وى تأكيد مى‌كند كه حركت زيد انقلاب نبوده، بلكه جهاد بوده است و بين اين دو تفاوت بسيار است؛ جهاد (نه انقلاب) بابى از ابواب بهشت است كه خداوند براى اولياى خالصش گشوده است.[۱]اين مورخ اسلام‌شناس در بخش ديگرى از مقدمه با تأييد مطالب كتاب تصريح مى‌كند كه تمام آنچه را كه مؤلف نوشته، حرف‌به‌حرف و كلمه‌به‌كلمه قبول دارد و تنها در برخى نقاطى كه در بحث، اساسى نيست با ديدگاه نویسنده اختلاف دارد[۲]وى همچنين اسلوب كتاب را معمولاً واضح و روشن مى‌داند كه خواننده به تركيب‌هايى دشوار كه طاقت او را به‌سرآورد دچار نمى‌كند[۳]
در فصول هفت‌گانه كتاب به‌اختصار به اين مطالب پرداخته شده است:
- زيد بن على(ع) در مدينه متولد شد. تاريخ ولادت وى ثبت نشده و در تاريخ شهادت ايشان نيز اختلاف است كه نویسنده به آنچه در منابع مختلف آمده اشاره كرده است. پس از آن به برخى ويژگى‌هاى شخصيتى زيد بن على اشاره مى‌كند و در آخر، معرفت به شخصيت زيد را براى شناخت جايگاه و اهدف قيام وى كافى نمى‌داند، بلكه لازم مى‌داند كه عصر قيام وى و حوادث سياسى و تاريخى و نظامى آن عصر بررسى شود[۴]
- در اين فصل، ويژگى‌هاى حكومت اموى بيان شده است. مهم‌ترين خصيصه اين حكومت كه 72 سال از تاريخ اسلامى را به خود اختصاص داد، شدت درگيرى‌هاى سياسى براى رسيدن به حكومت بود[۵]پس از آن نویسنده تأثيرات اين درگيرى‌هاى سياسى را بر مردم و توسعه فتوحات نظامى در اين دوره، بيان كرده است.[۶]
- نویسنده در اين بخش، انگيزه‌ها و اهداف قيام زيد را بررسى كرده است. افشاى ظلم و فساد جامعه اسلامى، توانايى‌هاى مردمى براى نهضت و امكانات و توانايى‌هاى زيد براى رهبرى قيام، از جمله انگيزه‌هاى وى براى قيام بوده است.[۷]خون‌خواهى امام حسين بن على(ع)، محقق شدن عدالت اجتماعى، امر به معروف و نهى از منكر نيز از جمله اهداف زيد بن على بوده است.[۸]
- در اين فصل، اتفاقات قيام زيد بن على ذكر شده است؛ از جمله اين اتفاقات برخورد زيد بن على و سپاهش با ريان بن سلمه در مكانى به نام دارالرزق است كه جنگ شديدى بين آنها درگرفت و گروهى از آنها مجروح و گروهى كشته شدند و سپاهيان زيد آنها را از دارالرزق تا مسجد دنبال كردند[۹]
- عوامل تضعيف قيام: اگرچه زيد بن على، آمادگى برپايى نهضت را داشت و مدتى طولانى در كوفه فعاليت نمود و حتى علاوه بر مناطق مشهور عراق مانند بصره، تا ايران هم كشيده شد، اما در نهضتش دچار سستى شد و سؤال اين است كه چرا زيد نتوانست بر والى كوفه پيروز شود؟ در اين فصل از كتاب، عوامل شكست نهضت زيد بن على مورد بررسى قرار گرفته شده است.[۱۰]
- نویسنده در ابتداى اين فصل به اختلاف اساسى بين نهضت زيد بن على و ديگر نهضت‌هاى زمان ائمه(ع) اشاره مى‌كند. وى معارضه با طاغوت را وظيفه شرعى و از مصاديق امر به معرف و نهى از منكر مى‌داند. پيروز شدن بر طاغوت به‌خودى‌خود هدف نيست، بلكه هدف امر به معروف و گسترش عدالت و تطبيق احكام الهى است و كسى كه به اين دليل به‌پا خيزد، پيروز بشود يا نشود، تكليف شرعى‌اش را انجام داده است.[۱۱]وى سپس به مقايسه اهداف قيام زيد بن على با نهضت امام حسين(ع) پرداخته است.[۱۲]
- در اين فصل از كتاب، ديدگاه ائمه اطهار(ع) درباره قيام زيد بن على مورد مطالعه قرار گرفته است. در اين رابطه، ابتدا نظريه رهبرى امام(ع) نقد و بررسى و سپس ديدگاه امام باقر و امام صادق(ع) در قبال اين نهضت بيان شده است. نویسنده در انتها چنين نتيجه مى‌گيرد كه از مجموع روايات، روشن است كه امام، زيد را از خروج منع نكرد و اخبار قيام وى را پيگيرى مى‌نمود و از نتيجه‌اى كه به اطلاع او رسيد، ابراز ناراحتى فراوان نمود[۱۳]
وضعيت كتاب
فهرست منابع و مطالب، در انتهاى كتاب آمده است. در پاورقى‌ها منابع مطالب با ذكر جلد و صفحه و توضيح يا نقد برخى عبارات ذكر شده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.