زبدة‌المقال في خمس الرسول و الآل (طبع قدیم)
| زبده المقال فی خمس الرسول و الآل (طبع قدیم) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بروجردی، حسین (نویسنده) قزوینی، عباس (مقرر) |
| عنوان‌های دیگر | تقریرا لبحث حسین الطباطبائی البروجردی |
| ناشر | المطبعة العلمية |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1380 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | خمس |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 188/6 /ح5ز2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
زبدة‌المقال في خمس الرسول و الآل، تقريرات درس خارج فقه خمس آیت‌الله حاج آقا حسين بروجردى (م 1380 ق) است كه توسط عباس بن ابى تراب حسينى قزوينى تدوين شده است.
جايگاه كتاب
سبک نگارش كتاب فقه استدلالى است و در آن، روايات باب خمس به بهترين وجه بررسى و تحليل شده است.
فقه الحديث روايات همراه با مباحث رجالى دقيق و دقت كم‌نظير آیت‌الله بروجردى قده اين كتاب را از جايگاه والايى برخوردار نموده است.
در عين داشتن مباحث دقيق و عميق، متن روان و بيان متين آن، خواننده را در استفاده از مطالب علمى آن يارى مى‌دهد.
اگر چه در مباحث كتاب كمتر به نظر فقهاى قبل اشاره شده است امّا در موارد خاصى به نظريات آنان تعرض نشده است. در بين فقها، مؤلف بيش از همه به كتاب‌هاى «المبسوط» و «الخلاف» شيخ طوسى (م 460 ق) عنايت داشته و در اكثر مباحث نظريات وى را مطرح و بررسى نموده است.
اگر چه مقرر خود از بزرگان و فقهاى توانايى بوده است امّا نظريات خود را در متن كتاب ذكر نكرده است و نظرياتى كه در توضيح مطالب كتاب يا متن روايات و يا ذكر مآخذ و منابع روايات داشته است در پاورقى‌هاى كتاب بيان نموده است.
تاريخ تأليف
همان‌طور كه مؤلف در خطبۀ كتاب بيان نموده كه در سال‌هاى حضور آیت‌الله بروجردى در قم از آن بزرگوار استفاده نموده و اين مباحث را تقرير نموده است و با توجه به تاريخى كه در پايان كتاب ذكر شده است تدوين اين كتاب در ماه رمضان سال 1379ق پايان يافته است.
تاريخ انتشار
كتاب موجود در سال 1380ق در چاپخانۀ علميّه در قم انتشار يافته است.
مطالب كتاب
مباحث كتاب از 5 فصل و خاتمه تشكيل شده است.
فصل اوّل، چيزهايى كه خمس آنها بايد پرداخت شود.
فصل دوم، شرايط وجوب خمس.
فصل سوّم، مصارف خمس.
فصل چهارم، براى چه افرادى در اموال آنها خمس واجب مى‌شود.
خاتمه نيز در مقايسه‌اى بين انفال و خمس و بررسى بسيار مختصر انفال است.
ويژگى‌ها
همان‌طور كه گذشت در اين كتاب صرفا نظريات فقهى روايات مورد بحث واقع نشده‌اند بلكه مباحث رجالى و تاريخى و حتى مقايسۀ نسخه‌هاى روايات بيان شده است كه به بيان بعضى از آنها اكتفا مى‌كنيم.
در قسمت‌هاى مختلفى از كتاب مباحث رجالى با ارزشى مطرح شده است به عنوان نمونه در صفحۀ 122 در مورد شيخ صدوق و روايت از كلينى، در صفحۀ 125 مطلبى با عنوان تنبيه رجالى و همين‌طور در صفحات 127 و 128 و صفحات 56 و 57 مطالب ارزشمندى ذكر شده است.
در صفحۀ 56 در مورد حسن بن محبوب اين گونه آمده است: أما صحة الرواية فهو مما لا ريب فيه إلا أن حسن بن محبوب الواقع في طريق الرواية مع جلالة قدره و عظيم منزلته عند الكل كان أحمد بن محمد بن عيسى لا يروى عنه و لكنه أيضا تاب عن ذلك فروى كما حكاه الكشي.
حتى در صفحۀ 61 مباحث تاريخى زندگى شيخ طوسى از 23 سالگى وى در نزد شيخ مفيد در بغداد و تاريخ تأليف كتاب‌هايش مطالب سودمندى ذكر شده است.
يكى ديگر از مسائل تاريخى، دسترسى نداشتن ابن ابى عقيل به جوامع حديثى اوليۀ شيعه و فتوا به عدم وجوب پرداخت خمس است كه در صفحۀ 62 در مورد آن آمده است:
أما عدم ذكر ابن أبي‌عقيل الذي كان معاصرا للكليني من ابناء طبقة تسع فلا يستشعر منه عدم وجوب الخمس إذ لم يظفر هؤلاء ببعض الجوامع الأوّلية و لم يجمع في عصره من الكتب المبسوطة لا الكافي و لا غيره و هكذا ابن أبيجنيد و إن كان المظنون في حقه أنه كان ظفر بالكافي.
توجه به نسخه‌هاى مختلف كتاب حديثى از ديگر ويژگى‌هاى آن است مثلاًدر ص 65 آمده است:
نعم على احدى نسختي التهذيب و هي نسخة يعمل بدل يعلم تكون واردة لبيان ما إذا وصل إليه أموال من غيره.
از ديگر ويژگى‌هاى كتاب بيان فضايل ائمۀ معصومين(ع) در موارد متعددى است مثلاًدر ص 74 و 75 از آنان تعبير به أهل بيت الوحي و التنزيل، هم كالنبي عليه و(ع)، هم الصراط المستقيم و غير آن شده است.
يا در ص 113 آمده است: ثم إن للذين هم أقرب الخلائق إلى وسائط رحمة اللّه و مجاري نزول جوده إلى ما سويهم.
از ديگر ويژگى‌هاى كتاب بيان مذاق شرع مى‌باشد مثلاًدر ص 38 و 39 آمده است:
فاعلم أن المستفاد من مجموع الروايات الواردة في حكم من وجه شيئا الواردة فيما يتعلّق به الخمس و في اللقطة هو أن الشارع لم يرض بتعطل المال و إعراض الكل عنه بحيث يكون معطلا لم يستفد منه أحد من الأموال إنما وضعها اللّه لاستفادة الناس منها و طريقا لانتفاعهم بها في مصالحهم.
يا در صفحۀ 93 مى‌نويسد: فإن للإمام(ع) أن يعامل مع شيعته مواليه بما يرى لهم من المصالح فإنه الهادي بإذن اللّه إلى صراط المستقيم.
يكى ديگر از نظريات ارزشمند و گرانقدر وى در مورد مصرف خمس است كه نشان از بينش عميق و وسيع و درك شرايط زمان و مكان وى دارد. وى در ص 142 مى‌نويسد:
الحق أن مقتضى القواعد أن يصرف فيما هو أهم في نظر مالكه و هو حفظ‌الدين و رفع قواعده و نشر لواء التوحيد بنشر علومه و معارفه فقد كثرت أعدائه و استظهر بعضهم ببعض فيجب القيام إلى الدعوة إلى سبيل الرب بالحكمة و الموعظة الحسنة و الجدال بالتي هي أحسن فصرف سهم الإمام(ع) في ذلك أهم في نظره قطعا إلى أن يقوم بأمر اللّه.